Archeologia postprocesualna

Archeologia postprocesualna, nazywana czasami przez jej zwolenników archeologią interpretacyjną, jest orientacją badawczą w archeologii teoretycznej, która kieruje uwagę badaczy na subiektywność interpretacyjną w tej dziedzinie nauki. Pomimo dużej liczby podobieństw, postprocesualizm zawiera się wewnątrz „bardzo różnego zbioru myśli luźno powiązanych ze sobą spoiwem tradycji”. Zwolennicy tej orientacji uznają pluralizm teoretyczny, włączając w swoje rozważania strukturalizm, neomarksizm, a także stosowanie różnych technik archeologicznych, takich jak fenomenologia.

Ruch postprocesualny utworzył się w Wielkiej Brytanii na przełomie lat 70. i 80. XX wieku. Jego pionierami byli badacze tacy jak Ian Hodder, Daniel Miller, Christopher Tilley, czy Peter Ucko, będący pod wpływem francuskiej marksistowskiej antropologii, postmodernizmu, a także innych podobnych trendów w ówczesnej antropologii kulturowej. Orientacja ta równolegle wkrótce zaczęła rozwijać się również w USA. Początkowo, postprocesualizm był reakcją oraz krytyką archeologii procesualnej, paradygmatu powstałego w latach 60. Głoszony przez zwolenników "Nowej Archeologii", takich jak Lewis Binford, stał się on z kolei dominującą orientacją w Anglosaskiej archeologii lat 70. XX wieku. Postprocesualizm żarliwie krytykował główne założenia archeologii procesualnej, mając głównie na myśli pogląd, według którego interpretacja archeologiczna dzięki zastosowaniu naukowych metod, jest w stanie dostarczyć nam kompletnie obiektywnych wniosków. Oprócz tego krytykowano również kładzenie zbyt dużego nacisku na materialistyczne interpretowanie przeszłości, a także bycie etnicznie oraz politycznie nieodpowiedzialnymi.

W Stanach Zjednoczonych Ameryki archeologowie widzą postprocesualizm jako wsparcie dla archeologii procesualnej, gdzie w Wielkiej Brytanii, wciąż oba podejścia uznawane są przeważnie jako oddzielne i przeciwne sobie ruchy. W pozostałych częściach świata postprocesualizm nie wpłynął znacząco na rozwój archeologicznej myśli.

Podejście do archeologii

Subiektywizm

Podejście postprocesualne jest całkowicie sprzeczne procesualnemu. Ci drudzy, jako pozytywiści wierzą, że metody naukowe są w stanie i powinny przez to być używane w badaniach archeologicznych, umożliwiając dzięki temu utworzenie obiektywnego obrazu przeszłych społeczeństw opartego na uzyskanych dowodach. Postprocesualiści, z kolei kwestionują to podejście, zwracając uwagę na subiektywizm samej archeologii i to, że jakąkolwiek prawdę jesteśmy w stanie uzyskać dzięki źródłom archeologicznym zwykle przekłada się relatywnie na punkt widzenia badacza odpowiedzialnego eksplorującego i przedstawiającego dane. Jak zauważył archeolog Matthew Johnson: "Postprocesualiści sugerują, że nigdy nie będziemy w stanie skonfrontować teorii z danymi; zamiast tego widzimy dane przez chmurę teorii."

Interpretacja

Wskutek wiary w całkowity subiektywizm archeologii postprocesualiści twierdzą, że wszyscy archeologowie zawsze narzucają swój punkt widzenia oraz stronniczość do interpretacji uzyskanych danych. W wielu przypadkach sugerując stronniczość wynika z natury politycznej. Postprocesualista Daniel Miller, wierzył, że pozytywistyczne podejście procesualistów w twierdzeniu, że wyłącznie to co wyczuwalne, przetestowane i przewidziane jest prawdziwe, prowadzi do produkcji wiedzy technicznej, którą ułatwiała represjonowanie zwykłych ludzi przez elity. W podobnym tonie krytykowano pogląd, w którym to ludzkie społeczności miały być kształtowane wskutek różnych zewnętrznych wpływów i nacisków, zarzucając jego zwolennikom milczącą akceptację społecznej niesprawiedliwości. Wielu postprocesualistów rozwinęło ten pogląd twierdząc, że archeologowie z bogatych, zachodnich krajów studiują i tworzą historię biednych krajów Drugiego i Trzeciego Świata. Ian Hodder stwierdził, że archeologowie nie mają prawa interpretować przeszłości innych grup etnicznych lub kulturowych, w zamian za to powinni po prostu udostępniać jednostkom z tych grup możliwości w konstruowaniu ich własnych poglądów na temat przeszłości. O ile pogląd ten nie zdobył uniwersalnej akceptacji wśród postprocesualistów, o tyle powszechnie poparto sprzeciw wobec rasizmowi, kolonializmowi oraz zawodowemu elitaryzmowi w nauce. W tym duchu w 1986 roku powstała organizacja World Archeaeology Congress.

Garstka postprocesualistów, takich jak Christopher Tilley, Michael Shanks czy Peter Ucko w ramach demokratyzacji archeologii, oraz sprzeciwu wobec władzy elit starali się sugerować opór przeciwko wszelkim formom autorytetów, negując również roszczenia archeologii do bycia pierwszorzędnym źródłem wiedzy na temat przeszłości.

Krytyka

Jak zauważyli archeologiwe Colin Renfrew i Paul Bahn: "Według swoich najpoważniejszych krytyk, [postprocesualizm], mając rację w paru przypadkach, po prostu rozwinął niektóre z idei i teoretycznych problemów przedstawionych przez [procesualistów]. Na potrzeby owej krytyki zatrudnili różnorodne podejście z innych dyscyplin, zatem termin "postprocesualny", wydający się być echem epitetu "postmodernistyczny" stosowanego w literaturze, jest jedynie cieniem arogancji zakładając ewentualne wyparcie czegoś co tak naprawdę jedynie uzupełnia".

O ile powszechnie uważa się, że postprocesualiści w niektórych sprawach mają rację i zwracają uwagę na poważne problemy, o tyle samo podejście jest wadliwe ponieważ nie udało się mu wykształcić wyraźnej i sprecyzowanej metodologii.