Bosak czarny
Bosak czarny[1] (Abax parallelepipedus) – gatunek chrząszcza z rodziny biegaczowatych i podrodziny dzierowatych.
| Abax parallelepipedus | |||||
| (Piller et Mitterpacher, 1783) | |||||
_(2918244946).jpg)
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Nadplemię | |||||
| Plemię | |||||
| Podplemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj |
Abax (Abax) | ||||
| Gatunek |
bosak czarny | ||||
| |||||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1783 roku przez Mathiasa Pillera i Ludwiga Mitterpachera von Mitterburga pod nazwą Carabus parallelepipedus[2]. Wyróżnia się w jego obrębie osiem podgatunków[3]:
- Abax parallelepipedus alpigradus Schauberger, 1927
- Abax parallelepipedus audouini (Dufour, 1851)
- Abax parallelepipedus curtulus (Fairmaire, 1856)
- Abax parallelepipedus germanus Schauberger, 1927
- Abax parallelepipedus inferior (Seidlitz, 1887)
- Abax parallelepipedus lombardus Fiori, 1896
- Abax parallelepipedus parallelepipedus (Piller et Mitterpacher, 1783)
- Abax parallelepipedus subpunctatus Dejean, 1828
Morfologia edytuj
Chrząszcz o wydłużonym, przysadzistym ciele długości od 15,8 do 20,8 mm[4], szerszym niż u A. oblongus[5], u samców błyszczącym, u samic bardziej matowym[4]. Ubarwiony jest w całości czarno, włącznie z czułkami, głaszczkami i całymi odnóżami[6][4][5]. Głowa jest duża, większa niż u A. exaratus[5]. Przedplecze jest szerokie[5], poprzecznie czworokątne, najszersze pośrodku, ku tyłowi słabo zwężone, o przedniej krawędzi znacznie węższej niż tylna, a krawędziach bocznych zgrubiałych[7] i bardzo słabo przed kątami tylnymi zafalowanych[5]. Powierzchnia przedplecza zaopatrzona jest w podłużną bruzdę przez środek oraz dwie pary długich i prostych[7], pozbawionych wyraźnego punktowania dołków przypodstawowych[6][7], z których zewnętrzne są nieznacznie krótsze od wewnętrznych[7]. Pokrywy mają całkowicie obrzeżone[7][4][5], niewiele od przedplecza szersze podstawy[7], wykształcone w formie ostrych i mocno odstających ząbków kąty barkowe[5][7], od razu za kątami szerokie i delikatnie, stopniowo zakrzywione brzegi boczne, delikatne, zwykle niepunktowane i z tyłu słabo wgłębione rzędy oraz żeberkowato wysklepione, ale dość płaskie jak na bosaka międzyrzędy[7]. Przynajmniej na jednej pokrywie obecny jest chetopor (punkt szczecinkowy) przytarczkowy. Skrzydła tylnej pary są uwstecznione[4]. Stopy cechują się ostatnim członem od spodu porośniętym kilkoma szczecinkami[5][7][4]. Genitalia samca mają edeagus o szpatułkowatym szczycie i co najwyżej szczątkowo wykształconym wyrostku na stronie spodniej[7].
Ekologia i występowanie edytuj
Owad rozmieszczony od nizin po góry[4], częstszy na wyżynach i w górach. Zasiedla lasy liściaste i mieszane, najchętniej buczyny[8][6][7]. Preferuje stanowiska wilgotne i cieniste. Bytuje na glebie, pod opadłym listowiem, wśród mchów i w butwiejących pniakach[8][6]. Postacie dorosłe aktywne są od wiosny do jesieni i stanowią stadium zimujące. Zarówno za dnia, jak i nocą polują na bezkręgowce, zwłaszcza owady i ślimaki[6].
Gatunek pierwotnie palearktyczny, europejski[9][4], zawleczony jednak do Kanady w Nearktyce[9][3]. Podgatunek nominatywny znany jest w Europie z Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Serbii[9][3]. Podgatunki A. p. curtulus, A. p. inferior i A. p. lombardus są endemitami Włoch, A. p. alpigradus jest endemitem Austrii, A. p. audouini endemitem Francji, A. p. germanus znany jest z Niemiec i Austrii, natomiast A. p. subpunctatus podawany jest z Włoch, Słowenii i Chorwacji[9].
Przypisy edytuj
- ↑ Jiri Zahradnik: Przewodnik: Kózkowate. Warszawa: Multico, 2001, s. 142.
- ↑ M. Piller, L. Mitterpacher: Iter per Poseganam, Slavoniae provinciam mensibus Iunio, et Iulio anno MDCCLXXXII susceptum. Budae: Regiae Universitatis, 1783, s. 105.
- ↑ a b c Wolfgang Lorenz, Abax (Abax) parallelepipedus (Piller & Mitterpacher, 1783), O. Bánki i inni red. [online], Catalogue of Life Checklist, 29 lipca 2021 [dostęp 2024-02-17].
- ↑ a b c d e f g h Karel Hůrka: Carabidae of the Czech and Slovak Republics. Zlin: Kabourek, 1996, s. 36–44, 248, 288–289.
- ↑ a b c d e f g h Jürgen Trautner, Kartin Geigenmüller: Tiger Beetles, Ground Beetles. Ilustrated Key to the Cicindellidae and Carabidae of Europe. Josef Margraf, 1987, s. 40–47, 61–69, 262–267.
- ↑ a b c d e Abax parallelepipedus – Bosak czarny, [w:] Insektarium.net [online] [dostęp 2024-02-17].
- ↑ a b c d e f g h i j k Von Arved Lompe, Gattung: Abax Bonnelli 1810, [w:] Käfer Europas [online], 2021 [dostęp 2024-02-17].
- ↑ a b Bolesław Burakowski, Maciej Mroczkowski, Janina Stefańska, Chrząszcze – Coleoptera. Biegaczowate – Carabidae, część 2, „Katalog Fauny Polski”, 3, 13, Warszawa: Instytut Zoologiczny Polskiej Akademii Nauk, 1974.
- ↑ a b c d Y. Bousquet, Pterostichini, [w:] Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume I. Archostemata - Myxophaga - Adephaga, Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2003, s. 469–470, ISBN 87-88757-73-0.