Paraiba (ryba)
Paraiba (Brachyplatystoma filamentosum) – gatunek dużej, wędrownej ryby z rodziny mandiowatych (Pimelodidae), największy przedstawiciel sumokształtnych[2] i największa z drapieżnych ryb dorzecza Amazonki[3], poławiana w celach konsumpcyjnych.
| Brachyplatystoma filamentosum[1] | |||
| (Lichtenstein, 1819) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
paraiba | ||
| Synonimy | |||
| |||
Rozmieszczenie i środowisko edytuj
Zasięg występowania tego gatunku obejmuje dorzecza Amazonki i Orinoko oraz głównych rzek Gujany i północno-wschodniej Brazylii[4][5]. Odnotowany również w Argentynie[6]. Przebywa nad miękkim dnem[6].
Taksonomia i nazewnictwo zwyczajowe edytuj
W 1819 Martin Lichtenstein opisał ten gatunek naukowo z Brazylii pod nazwą Pimelodus filamentosus[7].
Polska nazwa zwyczajowa paraiba[8] nawiązuje do nazwy piraíba, pochodzącej z języka południowoamerykańskich Indian (pyra – ryba i iba – zły smak lub zły humor) – wśród tubylców paraiba ma opinię okrutnego drapieżnika o reputacji ludojada[2].
Podobną etymologię ma epitet gatunkowy jednego z synonimów naukowej nazwy tego gatunku – Piratinga piraaiba. W literaturze zachodniej nazwa piraíba stosowana jest również dla pokrewnego gatunku Brachyplatystoma capapretum[3].
Cechy charakterystyczne edytuj
Budowa ciała tego gatunku jest typowa dla mandiowatych: wrzecionowate ciało bez łusek, trzy pary długich wąsików, występuje płetwa tłuszczowa[9].
Gatunki z rodzaju Brachyplatystoma również są do siebie podobne, trudne do odróżnienia, różnią się szczegółami anatomicznymi oraz deseniem na ciele dorosłych osobników, które mają grzbiet od ciemnego do jasnoszarego, często z małymi ciemnymi plamami na płetwie ogonowej lub na trzonie ogonowym[10]. Młode B. filamentosum i siostrzanego B. capapretum, jako jedyne w rodzaju Brachyplatystoma, mają plamki na wysokości linii bocznej i ponad nią; plamki te zanikają z wiekiem[10]. Dorosłe osobniki tego gatunku osiągają przeciętnie ok. 1,2 m, maksymalnie 3,6 m długości całkowitej (TL)[6]. Maksymalna odnotowana masa ciała to 200 kg[6].
Biologia i ekologia edytuj
Biologia i ekologia tego suma pozostaje słabo poznana. Na podstawie badań pokrewnych gatunków z rodzaju Brachyplatystoma naukowcy przypuszczają, że paraiba i jej krewni są rybami wykonującymi w ciągu swojego życia najdłuższe spośród ryb słodkowodnych wędrówki[11]. Przypuszczenia te są oparte na następujących obserwacjach: młode osobniki są spotykane w ujściach rzecznych[6] na wybrzeżu Atlantyku; duże dojrzałe osobniki występują prawie wyłącznie w zachodniej Amazonii; w środkowej i dolnej Amazonii prawie nigdy nie zostały złapane dojrzałe osobniki tego rodzaju[11]. Dorosłe osobniki kilku Brachyplatystoma spp. odbywają tarło u źródeł rzek zachodniej Amazonii. Ikra i larwy niesione w nurcie rzek kilka tysięcy kilometrów docierają do delty Amazonki na wschodzie kontynentu, gdzie dorastają; przy wysokim poziomie rzek dorosłe osobniki migrują na zachód, do ich górnego biegu[3][11]. Do rozrodu przystępują prawdopodobnie pomiędzy 6. a 10. rokiem życia[3].
Głównym pokarmem paraiby są ryby, w jej żołądkach znajdowano też szczątki uznane za fragmenty ciała małp[6]. W niektórych częściach Amazonki od czasu do czasu paraiba atakuje człowieka[6].
Znaczenie gospodarcze edytuj
Paraiba jest poławiana komercyjnie za pomocą sieci skrzelowych i sznurów haczykowych[3][6], oraz sportowo. Ceniona za wysokiej jakości mięso. W latach 70. XX w. był to główny gatunek w połowach nad Amazonką (ok. 94% całkowitego połowu w 1977). W kolejnych latach jego udział w połowach spadł drastycznie – w 2004 wynosił 5% całkowitego połowu[2]. W Bogocie osiąga wysokie ceny i jest eksportowana[2].
Zagrożenia edytuj
Gatunek nie figuruje w czerwonej księdze IUCN ani na lokalnych listach gatunków zagrożonych[3]. Populacja może być zagrożona z powodu przełowienia[6][2] oraz długiego okresu dojrzewania płciowego[2].
Przypisy edytuj
- ↑ Brachyplatystoma filamentosum, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f Petrere et al.. Review of the large catfish fisheries in the upper Amazon and the stock depletion of piraíba (Brachyplatystoma filamentosum Lichtenstein). „Fish Biology and Fisheries”. 14, s. 403–414, 2004. DOI: 10.1007/s11160-004-8362-7. (ang.).
- ↑ a b c d e f Huergo et al.. Molecular genetics as a tool for fisheries management in the Brazilian Amazon: Piraíba (Brachyplatystoma filamentosum and Brachyplatystoma capapretum) (Siluriformes: Pimelodidae) in white-water rivers. „Pan-American Journal of Aquatic Sciences”. 6 (4), s. 280-289, 2011. (ang.).
- ↑ Carl J., Jr. Ferraris. Checklist of catfishes, recent and fossil (Osteichthyes, Siluriformes), and catalogue of siluriform primary types. „Zootaxa”. 1418, s. 1-628, 2007. ISSN 1175-5334. (ang.). (pdf)
- ↑ R. Fricke, W. N. Eschmeyer, R. van der Laan (eds): Catalog of Fishes: genera, species, references (electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2018-11-16]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Brachyplatystoma filamentosum. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 16 listopada 2018]
- ↑ M. H. C. Lichtenstein. Ueber einige neue Arten von Fischen aus der Gattung Silurus. „Zoologisches Magazin”. 1, s. 57-63, 1819. (niem.).
- ↑ Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973 (wyd. II 1976), seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).
- ↑ a b J.G. Lundberg, A. Akama. Brachyplatystoma capapretum: a new species of Goliath catfish from the Amazon basin, with a reclassification of allied catfishes (Siluriformes: Pimelodidae). „Copeia”. 2005 (3), s. 492-516, 2005. DOI: 10.1643/CI-04-036R1. (ang.).
- ↑ a b c García Vásquez et al.. Life-history characteristics of the large Amazonian migratory catfish Brachyplatystoma rousseauxii in the Iquitos region, Peru. „Journal of Fish Biology”. 75, s. 2527–2551, 2009. DOI: 10.1111/j.1095-8649.2009.02444.x. (ang.).