Wikipedia

Brit ha-Birjonim

radykalna frakcja w ramach syjonizmu rewizjonistycznego powołana do życia przez Abbę Achimeira w Mandacie Palestyny

Brit ha-Birjonim (hebr. ברית הבריונים) – nazwa frakcji w ramach syjonizmu rewizjonistycznego powołanej do życia przez Abbę Achimeira w Mandacie Palestyny w roku 1930 lub 1931[a]. Grupa odwoływała się do tradycji Sykariuszy, charakteryzowała się poglądami antykomunistycznymi i antybrytyjskimi, sympatyzowała z faszyzmem i postawami autorytarnymi, nawoływała do zerwania kontaktów z Brytyjczykami i walki o niepodległe państwo żydowskie za wszelką cenę.

Główni działacze Brit ha-Birjonim. Od lewej: Abba Achimeir, Uri Cwi Grinberg i Jehoszu’a Jejwin.

Działalność Brit ha-Birjonim straciła na znaczeniu i osłabła po zatrzymaniach części działaczy ruchu rewizjonistycznego przeprowadzonych przez władze mandatowe w związku z zabójstwem Chaima Arlosoroffa w 1933 roku.

Tło powstania edytuj

Osobny artykuł: Zamieszki w Palestynie (1929).

W latach 20. XX wieku nacjonalizmy arabski i żydowski zaczęły coraz bardziej ze sobą konkurować. Jednym z miejsc konfliktu było Wzgórze Świątynne, zwane przez Arabów Al-Haram asz-Szarif. Arabowie postrzegali je jako wyłącznie muzułmańskie miejsce kultu religijnego. Podjęto także działania mające na celu podważenie praw Żydów do modlitwy na Wzgórzu Świątynnym. Żydzi z kolei postrzegali te działania jako naruszanie statusu quo jeszcze z czasów osmańskich[1]. Jedną z odpowiedzi środowisk żydowskich było założenie przez Josefa Klausnera Komitetu Ściany Płaczu, który miał walczyć o prawa Żydów do modlitwy pod Ścianą Płaczu[2]. Niezadowolenie z bierności władz Jiszuwu i braku reakcji Brytyjczyków na poczynania Arabów sprawił, że rewizjoniści z religijnymi syjonistami wezwali do protestów. 14 sierpnia w Jerozolimie w święto Tisza be-Aw Klausner oraz innymi działaczami syjonistycznymi przemaszerowali pod Ścianę Płaczu. Doprowadziło to na następny dzień do niekontrolowanych przez obie strony wystąpień[3]. Wielki mufti Jerozolimy wezwał wiernych do obrony Al-Haram asz-Szarif. Niepokoje przerodziły się w akty agresji. 24 sierpnia w Hebronie Arabowie zabili 59 Żydów, a 29 sierpnia w Safedzie zabitych zostało 20. Łącznie w zamieszkach zabito 133 Żydów[4].

Achimeir uznał, że polegli w pogromach są męczennikami ruchu na rzecz budowy żydowskiego państwa[5]. Za nieakceptowalną postrzegał bierność władz syjonistycznych wobec arabskiej agresji, a politykę Brytyjczyków w Mandacie Palestyny uznał za zdradę. Rozwiązanie tej sytuacji widział wyłącznie w rewolucyjnym zrywie zbrojnym przeciw władzom mandatowym i Arabom[6][7].

Pod koniec 1930 roku Achimeir, Uri Cwi Grinberg i Jehoszu’a Jejwin powołali do życia Brit ha-Birjonim[8]. Shindler podaje, że organizacja została powołana do życia w październiku 1931 roku[9].

Hebrajskie słowo birjonim (hebr. l.mn. בריונים, pol. bandyci, chuligani, wandale) było stosowane w Talmudzie wobec Żydów, którzy zaangażowani byli w powstanie przeciw Rzymianom, które zakończyło się zniszczeniem Drugiej Świątyni w 70 r.n.e. Powstańcy potępiani byli za ich militaryzm, fanatyzm oraz ataki na Żydów postrzeganych przez powstańców za zdrajców[10].

Ideologia i działania Brit ha-Birjonim edytuj

Abba Achimeir zaczynał swoją działalność syjonistyczną w socjalistycznym Ha-Po’el ha-Ca’ir, w którym pozostawał do 1927 roku. Achimeir fascynował się rosyjskimi ruchami rewolucyjnymi, w szczególności dekabrystami. W 10. rocznicę rewolucji październikowej napisał serię artykułów, w których uzasadniał swoje odejście od socjalizmu. Z jednej strony podziwiał osiągnięcia rewolucji bolszewickiej i postać Włodzimierza Lenina jako przywódcy, ale z drugiej strony krytykował Lwa Trockiego i Lenina za wprowadzanie dyktatury, represje wobec Żydów oraz ofiary, jaki pociągnęła za sobą rewolucja[11][9]. Z tego okresu życia Achimeirowi pozostała ideologiczna fascynacja rewolucją. Za żydowski ruch rewolucyjny postrzegał właśnie rewizjonizm na czele z Ze’ewa Żabotyńskiego. Achimeir twierdził, że Żydzi w drodze ku niepodległości powinni wzorować się na ruchach rewolucyjnych z Europy Zachodniej, np. na włoskim faszyzmie i Benito Mussolinim. Według niego przywódca włoskich faszystów ucieleśniał w sobie ideały Giuseppe Garibaldiego, Giuseppe Mazziniego czy Camillo Cavoura[12]. Włoscy rewizjoniści, m.in. Leone Carpi, otwarcie twierdzili, że faszyzm i rewizjonizm są sobie bardzo bliskie[13].

Aktywność Brit ha-Birjonim była bliższa działalności intelektualnej, niż podziemnej walce zbrojnej jak w przypadku Irgunu czy Lechi. Frakcja służyła jako ideologiczny pas transmisyjny pomiędzy rewizjonistami Żabotyńskiego, a rozwijających się w latach późniejszych podziemnych organizacjach. Szeregi Brit ha-Birjonim zasilane były głównie aktywistami, którzy w przeszłości należeli do różnych ruchów socjalistycznych, ale z różnych powodów je porzucili i wykazywali wobec nich skrajną wrogość. Inspirację stanowiły dla nich prace badawcze nad starożytną historią Żydów Klausnera, poezja Grinberga oraz narodowowyzwoleńcze ruchy w Polsce, Irlandii czy we Włoszech[14]. Militaryzm i postawy rewolucyjne były jednak przekazywane polskiej młodzieży w Bejtarze przez działających w organizacji wychowawców i instruktorów. Wśród nich był m.in. Jirmejahu Halperin, który prowadził dla młodych Żydów zajęcia z zakresu samoobrony oraz walki i był stawiany za wzór w polskim Bejtarze[15]. Sam Achimeir uważał edukację w celach obronnych za niewłaściwą[16]. Według członków Brit ha-Birjonim młodzież żydowska musiała być przygotowywana na życie w cierpieniu i przemocy oraz duchowej sile[17].

W 1932 roku podczas uczczenia rocznicy wybuchu powstania Bar Kochby w 132 roku Jejwin i Achimeir porównali sytuację Żydów pod panowaniem Rzymian do realiów mandatowych. Jejwin odwołał się do wiersza Grinberga o Sykariuszach, który poeta napisał w reakcji na pogrom w Hebronie w 1929 roku. Oskarżył także rabinów o pomijanie w historii Żydów elementów związanych z wojowniczością[18].

W 1931 roku w Palestynie zaczęto wydawać gazetę „Chazit ha-Am” (hebr. חזית העם), która była prasowym organem rewizjonistów i Bejtaru w mandacie. Z czasem została zdominowana przez maksymalistów[19]. W gazecie bardzo często pojawiały się artykuły sympatyzujące z ruchami autorytarnymi z Europy Zachodniej. Pojawił się w niej artykuł Johna Stracheya, zwolennika Oswalda Mosleya[20].

Radykalne skrzydło rewizjonistów, w tym członkowie Brit ha-Birjonim, popierali postulaty, aby odłączyć się od Światowej Organizacji Syjonistycznej i stworzyć własną strukturę, na której czele znajdzie się Żabotyński z kompetencjami dyktatorskimi[21]. Dodatkowo postulowali, aby zastąpić ugodowych oficjeli rewizjonistycznych osobami, które charakteryzowały się wojowniczym podejściem do niepodległości i państwa żydowskiego[22]. W 1932 roku na 2. Światowej Konferencji Rewizjonistów w Wiedniu Achimeir stwierdził, że „XX wiek należy do dwóch rzeczy: młodzieży i dyktatury”[23].

Do 1933 roku maksymaliści wyrażali podziw dla niemieckiego narodowego socjalizmu, jako ruchu, który, jak uważali, przywracał pruskie tradycje, likwidował wpływy marksistowskie, promował wśród młodych idealizm. Według członków Brit ha-Birjonim tę samą drogę powinni wybrać Żydzi[24]. Jejwin określał nazizm mianem ruchu narodowowyzwoleńczego i porównywał go do czechosłowackiego Sokoła, bolszewików czy polskich Legionów[25]. Początkowo antykomunistyczny charakter narodowego socjalizmu przysłaniał maksymalistom antysemityzm Adolfa Hitlera, którzy uważali, że niemiecki rasizm nie różnił się niczym od amerykańskiego, czy południowoafrykańskiego. Sam Żabotyński musiał interweniować w kwestii sympatii Brit ha-Birjonim dla niemieckiego narodowego socjalizmu. Dopiero kiedy Hitler został mianowany kanclerzem, a antysemicka retoryka NSDAP zaczęła przybierać na sile, maksymaliści ogłosili całkowity bojkot Niemiec. Organizowali m.in. akcje zrywania nazistowskich flag na niemieckich konsulatach w Jerozolimie i Hajfie[26][27]. W 1933 roku członkowie Brit ha-Birjonim rozpoczęli wśród polskich Żydów agitację na rzecz wyjazdu do Palestyny i przyłączenia się do ruchu[28].

Członkowie Brit ha-Birjonim przeprowadzali także protesty przeciwko brytyjskim oficjelom w Palestynie, dęli w szofar po Jom Kipur mimo oficjalnego zakazu wydanego przez władze mandatowe, a także zakłócali spisy ludności prowadzone przez Brytyjczyków, które uważano za próby ustanowienia dominacji arabskiej w Palestynie[29].

 
Abba Achimeir (w okularach i kajdankach) w drodze do sądu w Jerozolimie (1933).

W czerwcu 1933 roku w Tel Awiwie został zamordowany działacz syjonizmu socjalistycznego Chaim Arlosoroff, który brał udział w zawarciu porozumienia Ha-Awara. Władze mandatowe uznały, że winnymi byli rewizjoniści. Aresztowano 15 rewizjonistów i członków Bejtaru, w tym Achimeira, Jejwina, a także Kalmana Kacnelsona[30][31]. Aresztowanie Achimeira uczyniło z niego bohatera ruchu rewizjonistycznego[32]. Śledztwo nie zakończyło się ostatecznym wskazaniem morderców z braku jednoznacznych dowodów. Achimeir otrzymał wyrok pozbawienia wolności na okres 21 miesięcy za podburzanie przeciw władzom brytyjskim[33]. W obronę więzionych rewizjonistów zaangażowany był sam Żabotyński. Brak jednoznacznych wyroków skazujących za planowanie zabójstwa umocnił pozycję Żabotyńskiego jako prawdziwego obrońcę młodzieży rewizjonistycznej. Jednocześnie proces osłabił pozycję Achimeira i pozycję Brit ha-Birjonim[34].

Uwagi edytuj

  1. ↑ W literaturze nie ma jedności, co do roku powstania Brit ha-Birjonim. Heller 2017 ↓, s. 109 pisze, że była to końcówka 1930 roku, Shindler 2006 ↓, s. 159 z kolei podaje, że był to październik 1931 roku.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 95–96.
  2. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 97.
  3. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 100.
  4. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 89.
  5. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 86–87.
  6. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 89–90.
  7. ↑ ברית הבריונים – קורות [online], beitaba.com, 16 marca 2004 [dostęp 2023-05-05].
  8. ↑ Heller 2017 ↓, s. 109.
  9. ↑ a b Shindler 2006 ↓, s. 159.
  10. ↑ Heller 2017 ↓, s. 109–110.
  11. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 81, 84.
  12. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 82, 84.
  13. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 103.
  14. ↑ Shavit 1988 ↓, s. 87–88, 214.
  15. ↑ Heller 2017 ↓, s. 200.
  16. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 184.
  17. ↑ Kaplan 2005 ↓, s. 29.
  18. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 160.
  19. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 167.
  20. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 105.
  21. ↑ Shavit 1988 ↓, s. 61–62.
  22. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 101.
  23. ↑ Heller 2017 ↓, s. 111.
  24. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 175.
  25. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 106.
  26. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 175–177.
  27. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 108.
  28. ↑ Heller 2017 ↓, s. 202.
  29. ↑ Naor 2011 ↓.
  30. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 178.
  31. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 110.
  32. ↑ Heller 2017 ↓, s. 214.
  33. ↑ Shindler 2015 ↓, s. 111, 115.
  34. ↑ Shindler 2006 ↓, s. 180.

Bibliografia edytuj

  • Daniel K. Heller, Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2017, ISBN 978-0-691-17475-4.
  • Eran Kaplan, The Jewish Radical Right. Revisionist Zionism and Its Ideological Legacy, Madison-London: The University of Wisconsin Press, 2005.
  • Arje Naor, ציונות הברזל: אחימאיר, אצ''ג ומייסדי האצ''ל [online], beitaba.com, 31 maja 2011 [dostęp 2023-05-07].
  • Yaakov Shavit, Jabotinsky and Revisionist Movement 1925–1948, London-Totowa: Frank Cass & Co. Ltd., 1988, ISBN 0-7146-3325-9.
  • Cloin Shindler, The Triumph of Military Zionism, New York: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2006, ISBN 1-84511-030-7.
  • Colin Shindler, The Rise of the Israeli Right. From Odessa to Hebron, New York: Cambridge Univeristy Press, 2015, ISBN 978-0-521-15166-5.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brit_ha-Birjonim&oldid=73422501”