Powstanie Bar-Kochby

Powstanie Bar-Kochby – zbrojne wystąpienie Żydów w latach 132–135 n.e. skierowane przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu, mające na celu zrzucenie rzymskiego zwierzchnictwa nad prowincją Judei, krwawo stłumione[1]. Drugie spośród powstań Żydów przeciwko Rzymianom (po tzw. wojnie żydowskiej).

Powstanie Bar-Kochby
Ilustracja
Mapa Judei
Czas

132–135

Przyczyna

chęć zrzucenia rzymskiego zwierzchnictwa przez mieszkańców Judei

Wynik

stłumienie powstania

Strony konfliktu
Judejczycy Cesarstwo Rzymskie
Dowódcy
Szymon Bar-Kochba Tinnejusz Rufus,
Publiusz Marcellus,
Juliusz Sewerus
Siły
~ 80 tys. ~ 200 tys.
Straty
~ 580 tys. (razem z ludnością cywilną)
brak współrzędnych

Źródła dotyczące powstania

edytuj

Najważniejszymi źródłami historycznymi dla powstania Bar Kochby są przede wszystkim relacje Kasjusza Diona, Euzebiusza z Cezarei, Justyna Męczennika, Historia Augusta (w biografii Hadriana), także źródła talmudyczne. Wgląd w wydarzenia dają także wykopaliska archeologiczne, w tym odkrycia qumrańskie i numizmatyczne[2].

Przyczyny

edytuj

W 129 roku cesarz rzymski Hadrian wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego. Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór hellenistyczny i służyć jako kolonia rzymska. Ponadto zabroniono Żydom pod karą śmierci ceremonii obrzezania, którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia tego samego rodzaju, co kastracja[3].

W 132 roku wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Przyjmuje się, że jego główną przyczyną był między innymi brak zgody na budowę świątyni Jowisza w miejscu świątyni jerozolimskiej oraz chęć zapobieżenia przekształceniu Jerozolimy w kolonię rzymską[4].

Przebieg

edytuj

Wodzem powstania, z tytułem „księcia Izraela” (hebr. nasi ha-Jisrael), został Szymon ben Koziba (inaczej Szymon Bar-Kochba), a arcykapłanem jego wuj Eleazar syn Charsoma. Obaj przywódcy wywodzili się z rodu Hasmoneuszy[5].

W wyniku walk Żydzi wyzwolili cały obszar prowincji wraz z Jerozolimą i ruinami Świątyni, w których wznowiono służbę ofiarniczą. W sumie powstańcy zdobyli ok. 50 twierdz oraz ok. 1000 miast i wsi.

Powstańcy prześladowali i zabijali chrześcijan za odmowę wyparcia się wiary w Jezusa Chrystusa i uznania Szymona ben Koziby za Mesjasza[6].

Cesarz Hadrian wezwał z Brytanii generała Juliusza Sewera oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a do stłumienia powstania ściągnięto prawdopodobnie Legion XXII z Egiptu[7] i – być może – Legion IX z odległej północy (z Brytanii lub Dolnej Germanii), na co jednak brak dowodów[8]. W 135 roku Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych.

Latem 135 roku zdobyli Jerozolimę. Jako ostatni punkt oporu w Judei padła kwatera główna powstańców Bethar, na południowy zachód od Jerozolimy (siedziba Sanhedrynu i zarazem miejsce przebywania Szymona Bar-Kochby)[9]. Zamordowani zostali niemal wszyscy obrońcy, a pozostałych przy życiu sprzedano jako niewolników.

Skutki powstania

edytuj

Ogółem podczas walk Rzymianie zburzyli 50 twierdz oraz 985 miast i wsi. Zginęło ok. 580 tysięcy Żydów[10][11]. Wzgórze Świątynne w Jerozolimie zostało zaorane. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Miasto nazwano Colonia Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Zakazano praktyk judaizmu. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina (Syria palestyńska, inaczej filistyńska – od starożytnych wrogów Żydów, Filistynów)[12]. Na terenie dawnej Jerozolimy wybudowano świątynie ku czci Jowisza, Serapisa, Dionizosa oraz Kastora i Polluksa. Żydom zabroniono mieszkać, wkraczać i zbliżać się do miasta. Żydom wolno było tylko patrzeć na Jerozolimę z daleka (de loginquo eam oculis tantum videre permissum est[13]), a na teren świątyni mogli wejść tylko 9. dnia miesiąca aw, aby przy Ścianie Płaczu opłakiwać swoje nieszczęście[14].

W ciągu kilku wieków (155–617) wybuchały kolejne powstania żydowskie. W większości wypadków były jednak szybko tłumione.

Numizmatyka powstańcza

edytuj
 
Srebrna tetradrachma z roku ok. 133. Awers: Świątynia Jerozolimska. Rewers: tekst „Pierwszy rok po wyzwoleniu Izraela”.

W trakcie powstania Bar Kochby rebelianci sięgnęli po najważniejszy środek propagandowy i emitowali własne monety wybijane na monetach, które były aktualnie w obiegu na terenie Judei i w regionie. Wynikało to z problemów związanych z działaniami wojennymi oraz brakiem kruszcu. Monety zawierały następujące inskrypcje:

  • Rok pierwszy odkupienia Izraela
  • Rok drugi wolności Izraela
  • Wolność Jerozolimy

Na monetach wyemitowanych w pierwszym roku powstania znalazły się także inne inskrypcje:

  • Szymon, książę Izraela
  • Eleazar kapłan
  • Jerozolima
  • Szymon

Ponadto na monetach pojawiły się następujące wyobrażenia: fasada świątyni jerozolimskiej, gałązki palmy, mirt i wierzba. Także naczynia i instrumenty świątynne: dzban i amfora oraz harfa i lira. Pojawiły się również monety-hybrydy: jedna strona wyobraża rok pierwszy, natomiast po drugiej stronie - rok drugi, trzeci, a nawet czwarty. Niektóre monety z czasów powstania Bar Kochby znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie[15].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Powstanie Bar-Kochba. [dostęp 2007-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-07)]. (ang.).
  2. Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 7 - 11.
  3. Paul Johnson Historia Żydów, ss. 150-151
  4. Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 195.
  5. Paul Johnson Historia Żydów, s. 151
  6. Justyn Męczennik 'Apologia' I, 31
  7. Legion XXII Deiotariana. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-17)]. (ang.).
  8. Legion IX Hiszpański. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-22)]. (ang.).
  9. Paul Johnson Historia Żydów, ss. 151-152
  10. Kasjusz Dio 69,14
  11. The „Five Good Emperors” („Pięciu Dobrych Cesarzy” – Hadrian). [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-06)]. (ang.).
  12. Maria Jaczynowska Historia starożytnego Rzymu, s. 205
  13. Tertulian, Adversus Iudeos 13,4. Wcześniej pisał o tym Justyn (Apologia I, 47, 5n) : O spustoszeniu Jerozolimy, tudzież o tem, że żadnemu Żydowi nie miało być wolno mieszkać w tem mieście (...) na to uważano, by się tam żaden z nich nie pokazał, i że kara śmierci czeka każdego Żyda, któregoby się przy wejściu przychwyciło. (tłum. Arkadiusz Lisiecki)
  14. Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 206.
  15. Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 137, 224-231.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj