Cajsa Warg

szwedzka autorka książek kucharskich

Cajsa Warg, właściwie: Anna Christina Warg (ur. 22[1] lub 23 marca[2] 1703 w Örebro, zm. 5 lutego 1769 w Sztokholmie) – szwedzka autorka książek kucharskich. Jej dzieła wywarły znaczący wpływ na szwedzką sztukę kulinarną.

Cajsa Warg
Anna Christina Warg
Data i miejsce urodzenia

23 marca 1703
Örebro

Data i miejsce śmierci

5 lutego 1769
Sztokholm

Narodowość

szwedzka

Język

szwedzki

Dziedzina sztuki

literatura

Frontyspis z pierwszego wydania Hjelpreda I Hushållningen För Unga Fruentimber. Pehr Geringius, miedzioryt, 1755

Życiorys

edytuj

Cajsa Warg urodziła się w Örebro w rodzinie mieszczańskiej. Jej rodzicami byli Catharina Lewin i Anders Warg. Ojciec zmarł po długiej chorobie, kiedy miała pięć lat[2]. W 1710 matka poślubiła rotmistrza Erica Rosenstråle, po czym przeprowadziła się wraz z córkami Anną Christiną i Anną Cathariną do jego posiadłości w okolicach Finspång. Z nowego małżeństwa urodziła jeszcze siódemkę dzieci[3].

Nie wiadomo dlaczego ani dokładnie, kiedy Warg opuściła dom rodzinny i przeprowadziła się do Sztokholmu[3], gdzie pracowała jako gospodyni w kilku bogatych domach. W latach 40. XVIII wieku znalazła zatrudnienie u swej kuzynki Cathariny Ehrenpreus i jej męża Leonharda Klinckowström, którzy posiadali dom w stolicy oraz majątek Lövsta za miastem[4]. Byli oni jej ostatnimi pracodawcami. Miała z nimi dobre stosunki, Leonhard Klinckowström, który zmarł w 1759, przyznał jej w testamencie dożywotnie prawo do mieszkania w jego domu[2]. Sama zmarła w 1769 i pochowana została w grobowcu rodziny Klinckowström w kościele św. Klary w Sztokholmie.

Publikacje

edytuj

Pierwsze wydanie Hjelpreda I Hushållningen För Unga Fruentimber („Pomocnik gospodarski dla młodych kobiet”) ukazało się w 1755. Warg prawdopodobnie sfinansowała to przedsięwzięcie spadkiem po matce, wynoszącym 5000 riksdalerów, który właśnie tego roku otrzymała[3]. Książka zawiera 800 przepisów kulinarnych[5], a także porady dotyczące prac domowych, np. farbowania tkanin czy wytwarzania świec[6].

Cajsa Warg tworzyła swoje przepisy z myślą o dobrze sytuowanych gospodarstwach mieszczańskich. Pojawiają się w nich drogie, importowane przyprawy, takie jak cynamon i gałka muszkatołowa, którą to autorka lubiła szczególnie[5]. Już w pierwszym wydaniu książki figuruje przepis na lody, jednak z komentarzem, jakoby były one szkodliwe dla zdrowia[7]. Warg nigdy nie pisała jednak o ziemniakach, chociaż upowszechniły się one w Szwecji w późniejszych latach jej życia[3]. Pojawiły się one dopiero w dziewiętnastowiecznych wydaniach jej książki opublikowanych pośmiertnie.

Już pierwsze wydanie książki cieszyło się dużą popularnością[2]. Poradnik doczekał się czternastu wznowień, z których cztery ukazały się za życia autorki, a ostatnie w 1822, ponad 50 lat po jej śmierci. Książkę przetłumaczono na języki obce: niemiecki, duński, fiński[4], a także estoński[8]. W XIX wieku zainteresowanie tą publikacją spadło ze względu na modernizację szwedzkiej kuchni, pojawienie się nowych sprzętów i składników[4].

Cajsa Warg bywa nazywana „matką szwedzkiej sztuki kulinarnej”[4]. Przypisywane jej jest autorstwo popularnego powiedzenia „Man tager vad man haver” („To się bierze, co się ma”), mającego świadczyć o jej oszczędności i zaradności w gospodarstwie[1]. Te słowa nie pojawiają się jednak w jej publikacjach[9].

W 2002 uhonorowana została, jako jedna z siedmiu postaci odznaczających się w historii szwedzkiej sztuki kulinarnej, znaczkiem pocztowym ze swoją podobizną[10].

Borgarhuset

edytuj
 
Borgarhuset w 1903, budynek w głębi zdjęcia
 
Borgarhuset w 1914

Dom, w którym Cajsa Warg urodziła się i spędziła pierwsze lata swojego życia, znany jako Borgarhuset(inne języki), jest jednym z najstarszych zachowanych drewnianych budynków regionu Örebro[11]. Wzniesiony został pod koniec XVII wieku przy ulicy Kungsgatan, jednak był przenoszony dwa razy w celu uchronienia go przed zburzeniem. W latach 60. XX w. trafił do skansenu Wadköping w centrum Örebro, gdzie znajduje się obecnie. W 2000 został wpisany do szwedzkiego rejestru zabytków. W budynku znajduje się wystawa stała poświęcona pisarce.

Przypisy

edytuj
  1. a b Warg, Anna Kristina. W: Herman Hofberg, Frithiof Heurlin, Viktor Millqvist, Olof Rubenson: Svenskt biografiskt handlexikon. T. II. Stockholm: Albert Bonniers Förlag, 1906, s. 698. [dostęp 2011-01-13].
  2. a b c d Martin Stugart. Den dyrkade köksgudinnan. „Dagens Nyheter”, s. 21, 1993-12-17. (szw.). 
  3. a b c d Jan-Öjvind Swahn. Mamsellen vid hällen. „Populär Historia”. 6, 2003-09-10. ISSN 1102-0822. [dostęp 2020-03-21]. (szw.). 
  4. a b c d Agneta Helmius, Helena Kåks: Matkultur: Alla tiders kock. Nationalencyklopedin, 2004-02-17. [dostęp 2011-01-12]. (szw.).
  5. a b Hans Kronbrink. Kokbokens pionjärer. „Dagens Nyheter”, s. 54, 2007-10-05. ISSN 1101-2447. (szw.). 
  6. Ingrid Eriksson. Cajsa Warg tog inte vad som helst. „Svenska Dagbladet”, s. 94, 2003-03-22. ISSN 1101-2412. (szw.). 
  7. Holmér I, Johansson BW, Gyllerup S, Lundgren H.. Kyla på gott och ont. „Arbete och hälsa”. 5, s. 39, 1996. Arbetslivsinstitutet. ISSN 0346-7821. (szw.). 
  8. Raimo Pullat, Świat rzeczy mieszkańców Tallinna w dobie Oświecenia, Anna Jaruga-Szymańska, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2018, ISBN 978-83-7676-296-8 (pol.).
  9. Hans Kronbrink. Kokkonstens kemi. „Landskrona Posten”, s. 2, 2009-03-01. (szw.). 
  10. Matupplevelser och tidningshumor på frimärke. Posten AB, 2002-08-22. [dostęp 2011-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-13)]. (szw.).
  11. Borgarhuset. Länsstyrelsen Örebro län. [dostęp 2020-02-21]. (szw.).