Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny Światowej w Toruniu
Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny światowej w Toruniu – cmentarz komunalny w Toruniu położony przy ul. Grudziądzkiej 129-137, założony w 1891 roku. Istotną część pochowanych na nim stanowią ofiary rozmieszczonych w Toruniu hitlerowskich obozów jenieckich i przejściowych.
.JPG) Pomnik i groby dzieci zmarłych w obozie „Szmalcówka” | |
| Nazwa pełna |
Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II wojny światowej w Toruniu |
|---|---|
| Państwo | |
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Grudziądzka 129-137 |
| Typ cmentarza |
komunalny |
| Stan cmentarza |
czynny |
| Powierzchnia cmentarza |
ok. 3,4 ha[1] |
| Data otwarcia |
1891 |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°02′00″N 18°36′37″E/53,033333 18,610278
| |
Historia edytuj
Pierwszy projekt nowego cmentarza dla katolików i ewangelików we wsi Mokre przedstawił pastor ewangelicki Andriessen w połowie 1889 roku. Było to motywowane wyczerpywaniem się miejsca na starym cmentarzu mokrzeńskim oraz panującymi tam fatalnymi warunkami higienicznymi[2]. Rok później wybrano miejsce – niewielki lasek położony w znacznym oddaleniu od centrum Torunia, przy szosie prowadzącej na Chełmżę. Mimo protestów ze strony parafii Najświętszej Maryi Panny, 13 grudnia 1891 roku dokonano na nim pierwszego pochówku. W 1906 roku do cmentarza przyłączono pusty do tej pory teren położony wzdłuż ul. Wielki Rów do ul. Koniuchy[3]. Po kolejnym rozszerzeniu (dodanie działki od ulicy Grudziądzkiej w okresie międzywojennym) cmentarz składał się z 25 kwater[4].
Większość grobów pochodzi z pocz. XX wieku i z okresu międzywojennego[5].
W czasie II wojny światowej na cmentarzu pochowane zostały ofiary obozu Szmalcówka. Po zakończeniu konfliktu przeniesiono na niego część szczątków Żydów zamordowanych w regionie toruńskim oraz żołnierzy i jeńców radzieckich[5]. W maju 1997 roku na cmentarz przeniesione zostały pozostałości pomnika wdzięczności Armii Czerwonej, położonego pierwotnie w centrum Torunia[6].
Obiekty architektoniczne na terenie cmentarza edytuj
Na terenie cmentarza znajduje się kostnica, która została wzniesiona w XIX wieku[1].
Pochowani edytuj
Większość pochowanych stanowią ofiary II wojny światowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa sprawuje opiekę nad dziewięcioma mogiła i pomnikami, stanowiącymi miejsce pamięci narodowej. W skład mogił wchodzą[1]:
- mogiła 711 zamordowanych Polaków;
- mogiła 91 Polaków zamordowanych w latach 1939–1945 w Szmalcówce;
- mogiła z pomnikiem, mieszcząca się w miejscu złożenia prochów ofiar zbrodni w Barbarce;
- mogiła 140 Polaków, którzy zmarli podczas powrotu z obozów koncentracyjnych;
- mogiła z pomnikiem 334 zamordowanych dzieci polskich;
- mogiła zbiorowa dzieci polskich zmarłych latach 1940–1943 w Szmalcówce;
- mogiła pomordowanych Żydówek z Chorabia;
- mogiła 541 żołnierzy Armii Czerwonej poległych w 1945 roku;
- pomnik Sybiraków W hołdzie pomordowanym i zmarłym na nieludzkiej ziemi w latach 1940-1956.
Ponadto na cmentarzu zostali pochowani:
- Julian Nowicki (1912–1936) – robotnik, członek Komunistycznej Partii Polski[1];
- Idzi i Regina Krymscy – nauczyciele i wychowawcy młodzieży[1];
- Jan Ratyński (zm. 1997) – żołnierz Armii Krajowej[1];
- Leon Jeśmanowicz – matematyk, karykaturzysta, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu[7][8].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Cmentarz komunalny nr 2, ul. Grudziądzka 129-137. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 2023-08-13].
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 48.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 49.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 50-51.
- ↑ a b Niedzielska 1992 ↓, s. 50.
- ↑ Ziółkiewicz i Paczuski 2002 ↓, s. 13.
- ↑ Kamiński 2000 ↓, s. 123.
- ↑ śp. LEON JEŚMANOWICZ. torun.grobonet.pl. [dostęp 2023-09-01].
Bibliografia edytuj
- Brunon Kamiński: Jeśmanowicz Leon. W: Krzysztof Mikulski (red.): Toruński Słownik Biograficzny. T. 2. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2000.
- Magdalena Niedzielska: Toruńskie cmentarze. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992. ISBN 83-85196-66-8.
- Antoni Ziółkiewicz, Adam Paczuski: Pomniki Torunia. Toruń: Wydawnictwo Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturalnego w Toruniu, 2002. ISBN 83-87768-85-5.