Diktariškiai
Diktariškiai (hist., pol. Dykteryszki) – wieś na Litwie w rejonie radziwiliskim okręgu szawelskiego, 16 km na południe od Radziwiliszek.
| Państwo | |
|---|---|
| Okręg | |
| Rejon | |
| Gmina | |
| Populacja (2011) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Litwy  | |
 55°39′14,4″N 23°27′19,8″E/55,654000 23,455500
| |
.jpg)
Historia edytuj
Przez kilka wieków był to majątek rodziny Szemiothów (Szemiotów[1]) herbu Łabędź. W połowie XIX wieku Dykteryszki należały do Józefa Szemiotha (1814 Dykteryszki[2] - 1874 Ryga[3]) - syna marszałka szawelskiego Tadeusza Szemiotha i Anieli z domu Koszczyc - również marszałka szawelskiego (1855-1863), przy czym był on ostatnim marszałkiem szlachty z wyboru powiatu szawelskiego. Józef Szemioth, dziedzic Dykteryszek i Czechowa, poślubił w Wilnie w 1846 r. Stanisławę z Niemirowiczów-Szczyttów (1825-1850), córkę Józefa Niemirowicza-Szczytta (1787-1861) z Tabołek i Marii z Rudominów-Dusiatskich (zm. 1848 Wilno). Ze Stanisławą miał syna Antoniego, który zmarł w dzieciństwie. Po śmierci Stanisławy, w 1855 r. pojął za żonę jej rodzoną siostrę - Marię Niemirowicz-Szczytt (1826 - 1908 Ryga[4]).
Po powstaniu styczniowym Józef Szemioth został oskarżony o udział w insurekcji i skazany na zesłanie na Syberię, do Ufy, a majątek został skonfiskowany przez władze carskie. Dzięki żonie, Marii z Niemirowiczów-Szczyttów, która była damą dworu cesarskiego, wyrok został zamieniony na zamieszkanie w Rydze, bez prawa opuszczania tego miasta. Wdowa po Józefie, Maria z Niemirowiczów-Szczyttów Szemioth była współfundatorką kaplicy w kościele Matki Boskiej Bolesnej w Rydze[5][6][7].
Po 1865 roku Dykteryszki kilkakrotnie zmieniały właścicieli. Około 1881 roku należały do niejakiego Nejranda[8]. W dwudziestoleciu międzywojennym majątek zakupił reemigrant ze Stanów Zjednoczonych. Przed II wojną światową majątek przeszedł na własność samorządu powiatowego w Szawlach[8][9].
W Dykteryszkach urodziła się Elwira Szemiotówna (1820–1893), siostra Józefa, przyszła matka Stanisława Witkiewicza.
Pod koniec XIX wieku majątek liczył 250 włók ziemi[8].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Dykteryszki, wcześniej wchodzące w skład Księstwa Żmudzkiego Rzeczypospolitej[9] znalazły się na terenie powiatu szawelskiego guberni kowieńskiej Imperium Rosyjskiego. W II połowie XIX wieku należały do parafii szawlańskiej[8]. 10 października 1920 roku na podstawie umowy suwalskiej przyznano je Litwie, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.
Demografia wsi edytuj
- 1923 – 124
- 1959 – 75
- 1970 – 83
- 1979 – 88
- 1985 – 65
- 2001 – 36
- 2011 – 23[10].
Pałac edytuj
Szemiothowie wznieśli okazały pałac na początku XIX wieku. Autor projektu jest nieznany, choć architektura pałacu jest bardzo podobna do architektury pałacu w Towianach, co pozwala sądzić o tym samym autorstwie[9].
Pałac w Dykteryszkach zbudowany został z cegły na planie wydłużonego prostokąta, na wysokiej, podpiwniczonej podmurówce. Środkowa, pięcioosiowa część jest piętrowa i zaakcentowana monumentalnym portykiem w wielkim porządku z sześcioma toskańskimi kolumnami, dźwigającymi wysoki i potężny trójkątny tympanon wsparty na fryzie i belkowaniu. Interkolumnium osi głównej jest nieco szersze niż u pozostałych czterech osi. Podobnie zaprojektowana została elewacja od ogrodu, ale fronton wsparty został tam na toskańskich pilastrach. W elewacji ogrodowej na osi pałacu znajdował się obszerny taras[9].
Parterowe skrzydła pałacu są również pięcioosiowe. Pałac przykryty jest gładkim dachem – nad częścią środkową dwuspadowym, a nad skrzydłami o trzech połaciach. Nad dach wyprowadzono trzy symetrycznie umieszczone zbiorcze kominy, usytuowane równolegle do dłuższego boku korpusu[9].
Wnętrza pałacu były dość często przebudowywane, niewiele o nich wiadomo. Za portykiem, od frontu, znajdował się hall z wykonaną w dębie klatką schodową, a od ogrodu sala balowa ogrzewana dwoma okrągłymi piecami. Posadzki wykonane były z układanych w desenie kilku rodzajów drewna, a sufity pokryte były sztukateriami. Do drugiej wojny światowej zachowane były trójkątne w planie piece – ustawiane w narożnikach pałacowych pomieszczeń – „…empirowe, dekorowane kolumienkami, gzymsami, ornamentacją o motywach roślinnych, główkami oraz medalionami i reliefem przedstawiającym sceny figuralne…”[9].
W czasach, gdy w Dykteryszkach mieszkali Szemiothowie, pałac był otoczony pięknym parkiem krajobrazowym z bogatym i zróżnicowanym drzewostanem. Blisko pałacu ułożono trawniki i kwietniki oraz ozdobne krzewy, kwitnące w różnych porach roku. Reemigrant z Ameryki wyciął park prawie zupełnie[9].
Dziś w pałacu funkcjonuje szkoła.
Majątek Dykteryszki został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[9].
Przypisy edytuj
- ↑ Marek Minakowski, Profil Józefa Szemiota w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2019-05-03].
- ↑ Akt chrztu Stanisława Tomasza Józefa Szemiotha w: Virtuali elektroninio paveldo sistema (VEPS), RKB gimimo metrikų knyga. 1802--1827 m., karta 209, www.epaveldas.lt [dostęp 30.07.2019]
- ↑ Pamiętniki Jakóba Gieysztora, tom I, Wilno 1913, s. 308
- ↑ Akt zgonu Marii Szemiot ze Szczyttów w: Latvian State Historical Archives project Raduraksti, Rīgas Sāpju Dievmātes, 1908-1908 Died, 1908, nr 142 www.lvva-raduraksti.lv [dostęp 30.07.2019]
- ↑ T. Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Poznań 1882, s. 369
- ↑ G. Manteuffel, Notatki o dziejach wiary rzymsko-katolickiej w Rydze (1201-1901), 1902, s. 88
- ↑ Z. Piasecki, Stanisław Witkiewicz: młodość i wczesny dorobek artysty, PWN 1983, s. 26
- ↑ a b c d Dykteryszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 244.
- ↑ a b c d e f g h Dykteryszki, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 3: Województwo trockie, Księstwo Żmudzkie, Inflanty Polskie, Księstwo Kurlandzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 215–216, ISBN 83-04-03947-8, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2019-05-03] (ang.).