Fazlollah Zahedi
Fazlollah Zahedi, pers. فض الله زاهدی (ur. 1897, zm. 1 lub 2 września 1963) – irański wojskowy, generał, mianowany premierem kraju w trakcie zamachu stanu 18 sierpnia 1953, pozostał na stanowisku do 1955.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1897 |
|---|---|
| Data śmierci |
1963 |
| Premier Iranu | |
| Okres |
od 1953 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Życiorys edytuj
Do II wojny światowej edytuj
Był synem drobnego właściciela ziemskiego[1]. Służył jako oficer w brygadzie Kozaków perskich[2], m.in. pod rozkazami Rezy Chana. W 1920 brał udział w tłumieniu zbrojnego ruchu dżangalije, łączącego hasła islamskie z socjalistycznymi[3]. W uznaniu jego postawy podczas zwalczania partyzantów, Reza Szach Pahlawi już po objęciu władzy w Iranie mianował go gubernatorem Chuzestanu w 1926. W 1932 Zahedi został komendantem policji w Teheranie, zaś w 1941 objął dowództwo nad garnizonem Isfahanu[3].
Podczas II wojny światowej nawiązał kontakty z Niemcami i w porozumieniu z nimi planował antybrytyjskie powstanie ludowe. Został jednak zdemaskowany i internowany przez Brytyjczyków[3].
Po zakończeniu wojny opuścił obóz internowania. Młody szach Mohammad Reza Pahlawi mianował go najpierw dowódcą wojsk w prowincji Fars, a następnie powtórnie uczynił go komendantem policji w Teheranie. W 1950 Zahedi odszedł z wojska, a szach mianował go senatorem. Następnie nakazał premierowi Mohammadowi Mosaddeghowi powierzenie mu stanowiska ministra spraw wewnętrznych. Zahedi pozostał na nim tylko przez kilka miesięcy; premier odwołał go po tym, gdy ten nakazał brutalne rozpędzenie demonstracji podczas wizyty Averella Harrimana[3].
Zamachu stanu w 1953. Premier Iranu edytuj
W lutym 1953 został na krótko aresztowany, był podejrzewany o przygotowywanie zamachu stanu przy pomocy z zagranicy[4]. Faktycznie został wybrany do roli przyszłego premiera kraju przez CIA i MI6[5], przygotowujące zamach stanu przeciwko rządowi Mosaddegha[6]. O wyborze Zahediego przesądziła jego reputacja zdecydowanego i bezwzględnego dowódcy, jak również fakt, że był on przewodniczącym stowarzyszenia emerytowanych oficerów i miał duży posłuch wśród zdymisjonowanych przez Mosaddegha wojskowych[3]. Szach Mohammad Reza Pahlawi nie chciał jednak, by generał stał się zbyt potężny i mógł zagrozić jego władzy. Chociaż wyraził zgodę na zamach stanu według planów amerykańskich, jeszcze przed przewrotem zażądał od gen. Zahediego, by ten in blanco podpisał dymisję z posady premiera[6]. Zgodnie z planem, 18 sierpnia 1953 puczyści przez radio ogłosili Zahediego nowym premierem[6]. Natychmiast po zwycięstwie przewrotu generał wprowadził w Iranie stan wyjątkowy i ustanowił sądy wojskowe dla osądzenia osób zatrzymanych z powodów politycznych. Jesienią 1953 odbył się proces pokazowy premiera Mosaddegha, który został skazany na trzy lata więzienia i areszt domowy[7]. W okresie sprawowania urzędu premiera przez Zahediego miały miejsce również negocjacje między irańskim rządem a Anglo-Iranian Oil Company w sprawie dalszego wydobycia eksploatacji krajowych złóż ropy naftowej, które rząd Mosaddegha znacjonalizował. Rozmowy zakończyły się utworzeniem państwowego irańskiego przedsiębiorstwa National Iranian Oil Company, które powierzyło wydobycie i eksploatację ropy koncernom międzynarodowym (z czego po 40% udziałów otrzymały spółki brytyjska i amerykańska). Podział zysków między każdym z koncernów a Iranem ustalono po połowie[7].
Po dwudziestu miesiącach kierowania rządem Zahedi został przez szacha oskarżony o zdefraudowanie znacznych funduszy[5]. W ten sposób szach pozbył się polityka, którego uważał za zbyt samodzielnego[8]; Zahedi faktycznie był zdania, że jako premier powinien naprawdę kierować rządem, a nie tylko wykonywać polecenia monarchy. Został mianowany ambasadorem Iranu przy ONZ i spędził ostatnie lata życia w Szwajcarii[9].
Jego syn Ardeszir również był politykiem i pierwszym mężem córki Mohammada Rezy Pahlawiego Szahnaz[9].
Przypisy edytuj
- ↑ Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 176. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 26. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ a b c d e S. Kinzer, All the Shah’s Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror, John Wiley and Sons, 2003, ISBN 978-1-118-14440-4, s. 142-143.
- ↑ red. Krasnowolska Anna: Historia Iranu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 847. ISBN 978-83-04-05047-1.
- ↑ a b Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 175. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ a b c Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 167. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ a b red. Krasnowolska Anna: Historia Iranu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 848–849. ISBN 978-83-04-05047-1.
- ↑ red. Krasnowolska Anna: Historia Iranu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 850. ISBN 978-83-04-05047-1.
- ↑ a b S. Kinzer, All the Shah’s Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror, John Wiley and Sons, 2003, ISBN 978-1-118-14440-4.