Franciszek Tomasz Bratranek
Franciszek Tomasz Bratranek (ur. 3 listopada 1815 w Jedovnicach, zm. 2 sierpnia 1884 w Brnie) – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1866–1867, poseł-wirylista Sejmu Krajowego Galicji I kadencji.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
3 listopada 1815 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego | |
| Okres sprawowania |
1866–1867 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Inkardynacja | |
| Odznaczenia | |
| |
Biografia
edytujFrantišek Tomaš Bratranek, syn Czecha Franza i Austriaczki Anny, wywodzącej się z drobnej szlachty austriackiej, przyszedł na świat na Morawach. W 1834 wstąpił do zakonu augustianów w Brnie (klasztor św. Tomasza), będącego ośrodkiem hegliizmu zwalczanego przez ustrój Metternicha. Tu opat Cyryl Napp docenił jego możliwości intelektualne i umożliwił mu podjęcie studiów w Wiedniu. W stolicy monarchii habsburskiej spotykał się m.in. z synową Johanna Wolfganga von Goethego, Ottilie, i jej synami. W 1839 wydoktoryzował się w zakresie filozofii. W 1841 zakon wysłał go do Lwowa, gdzie pracował jako asystent profesora filozofii, Ignacego Jana Hanuša. Zaczął interesować się kulturą polską, m.in. twórczością Mickiewicza. W 1843 spędził wakacje w Berlinie, gdzie poznał m.in. Karla Augusta Varnhagena von Ense. Kontakt ze środowiskiem berlińskim sprawił, że zaczął jeszcze krytyczniej postrzegać stosunki panujące w Austrii: negatywnie oceniał cenzurę polityczną i intelektualną, chciał nawet opuścić Austrię. Po powrocie do Brna nauczał filozofii w wyższym gimnazjum. Nie afiszował się ze swoimi proheglowskimi poglądami, wiedząc, że jego poprzednik – również zakonnik – został zwolniony właśnie z tego powodu, a także ze względu na sympatyzowanie ze Słowianami.
W 1851 został zatrudniony na Uniwersytecie Jagiellońskim na stanowisku profesora i od lipca zaczął rozwijać Katedrę Germanistyki. W 1853 mianowano go profesorem zwyczajnym, w 1865 dziekanem Wydziału Filozoficznego, a w 1866/1867 został rektorem UJ. W Krakowie borykał się z trudnościami, wynikającymi z ówczesnej próby germanizacji Uniwersytetu, która pociągała za sobą opór Polaków. Był zdania, że lepsza znajomość niemieckiego będzie przydatna dla studentów w dalszym życiu zawodowym, jednak rozumiał też postawę Polaków, broniących się przed germanizacją. Uważał siebie za Niemca i Słowianina, ale przede wszystkim za kosmopolitę i obywatela świata. Gdyby musiał wybierać, czy jest Niemcem czy Słowianinem, wybrałby – jak stwierdził w swoich wspomnieniach – śmierć. W 1867 książę sasko-weimarski przyznał mu złoty Medal Zasługi. W 1876 władze austriackie nadały mu tytuł cesarko-królewskiego radcy rządowego (Regierungsrat). W Krakowie przyjęto go m.in. do Towarzystwa Naukowego Krakowskiego i Societas Litteraria Cracoviensis. Przeszedł na emeryturę w 1882 i powrócił do klasztoru w Brnie, gdzie przebywał do śmierci.
Dorobek naukowy
edytujBratranek zapisał się w historii m.in. jako znawca Hegla, Goethego i pośrednik między kulturą polską i niemieckojęzyczną. W latach 1840/1841 napisał liczącą 567 stron rozprawę filozoficzną w duchu Encyklopedii Hegla. Nie opublikował jej jednak wówczas z powodów politycznych, a więc z obawy przed represjami ze strony ustroju Metternicha i zapewne kościoła katolickiego. W 1841 r. ukazała się za to jego rozprawa poświęcona estetyce, Zur Entwicklung des Schönheitsbegriffs, w której Hegel nie jest wymieniany z powodu cenzury. Jego ujęcie estetyki znajduje jednak odzwierciedlenie w dziele. Po Wiośnie Ludów Bratranek skoncentrował się na bezpieczniejszych badaniach z zakresu literaturoznawstwa i estetyki. Z okresu krakowskiego pochodzi jego wiele istotnych prac, m.in. Ästhetische Studien (1853) i Ästhetik der Pflanzenwelt (1853). Często publikował syntezy lub rozwinięcie wykładów, jak w tych przypadkach. Zajmował się estetyką natury, tzw. zieloną estetyką. Jeśli chodzi o badania literaturoznawcze, to w 1850 r. opublikował w Brnie podręcznik literatury niemieckiej pt. Handbuch der deutschen Literaturgeschichte. W 1851 r. przygotował rozprawę pt. Parallelen zwischen der deutschen und polnischen Literatur. Zdaniem Loužila i Klina stworzył tym samym podwaliny współczesnej komparatystyki. Publikował na temat swojego ulubionego poety polskiego, Wincentego Pola, co znajduje wyraz w jego rozprawie pt. Vinzent Pol (1867), a także przekłady jego twórczości. Przetłumaczył dramat Śmierć Władysława IVautorstwa Józefa Szujskiego. Istotna jest jego monografia, dedykowana synowej Goethego i wydana w Wiedniu w 1870 r.: Zwei Polen in Weimar (1829). Ein Beitrag zur Goetheliteratur aus polnischen Briefen übersetzt und eingeleitet von F. Th. Bratranek. Odnaleźć tutaj można przetłumaczone relacje z wizyty Mickiewicza i Odyńca u Goethego. W Krakowie Bratranek zajmował się głównie twórczością Goethego i publikował prace poświęcone literaturze XVIII i XIX w. Dzięki uprzywilejowanemu dostępowi do weimarskiego archiwum Goethego redagował i wydał po raz pierwszy sporą część korespondencji Goethego. Nie udało mu się jednak opublikować wszystkich przygotowanych już redakcyjnie listów – m.in. z powodu oporu wnuków pisarza.O wartości jego dzieł dla świata współczesnego świadczy najlepiej fakt, że w 2001 r. wydawnictwo Peter Lang opublikowało w czternastym tomie Hegeliany, jego rozprawę filozoficzną pt. Neue Bestimmung des Menschen (Herausgegeben nach dem Manuskript aus den Jahren 1840/41 von Klaus Vieweg und Jaromir Loužil).
Bibliografia
edytuj- Stanisław Grodziski, Sejm Krajowy Galicyjski 1861-1914, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1993, ISBN 83-7059-052-7, OCLC 830051670.
- O. Dobijanka-Witczakowa: F. T. Bratranek über die polnische Literatur. Ein Beitrag zu den „polonica” in der Wiener Presse um die Mitte des 19. Jahrhunderts, „Zeszyty naukowe UJ. Prace Historyczne” 68, „Studia Austro-Polonica” II, Kraków 1980, s. 57–68.
- O. Dobijanka-Witczakowa: Franciszek T. Bratranek – budowniczy pomostów, w: Polska-Austria. Drogi porozumienia, red. K. A. Kuczyński et. al, Łódź 1999, s. 7–18.
- O. Dobijanka-Witczakowa: Frantisek Tomas Bratranek (1815-1884), w: Złota Księga Wydziału Filologicznego UJ, Kraków 2000, s. 50–58.
- B. Loewenstein: E. Klin, J. Loužil: František Tomaš Bratranek – ein polonophiler Mittler zwischen den Nationen, Zielona Góra 1987.
- K. Vieweg: Vorwort. Franz Thomas Bratranek – Der bedeutendste bömische Hegelianer des 19. Jahrhunderts, w: H. Schneider (red.): Franz Thomas Bratranek: Neue Bestimmung des Menschen. Herausgegeben nach dem Manuskript aus den Jahren 1840-41 von Klaus Vieweg und Jaromir Loužil. Hegeliana, Studien und Quellen zu Hegel und zum Hegelianismus, t. 14, Frankfurt am Main, Berlin et al. 2001.
- Biografia F. T. Bratranka na stronach Uniwersytetu w Brnie