Gallikanizm – ruch polityczno-religijny we Francji, zmierzający do uniezależnienia Kościoła francuskiego od władzy papieskiej, ograniczenia uprawnień papieża wobec Królestwa Francji i wpływu papiestwa na państwo francuskie, na rzecz powiększenia uprawnień króla Francji w sferze kontroli nad kościołami i związkami wyznaniowymi, jak również uznania wyższości władzy świeckiej nad duchowną[1].

Portret Pierre'a Pithou

Rozwinął się od początków XV wieku, w szczególności na Uniwersytecie Paryskim, a zwłaszcza po soborach w Konstancji (1414) i Bazylei (1431) (Pragmatique Sanction de Bourges). Zaaprobowany przez kler francuski na synodzie w Bourges w 1438. Propagowany m.in. przez Piotra Pithou.

W 1516 roku, na mocy konkordatu zawartego między królem Franciszkiem I a papieżem Leonem X, królowie francuscy uzyskali prawo obsadzania biskupstw oraz wyższych stanowisk kościelnych. W 1682 r. pod naciskiem Ludwika XIV, uchwalono tzw. artykuły gallikańskie[2], głoszące m.in. niezależność królów francuskich od papieża, wyższość soboru nad papieżem, zależność jego władzy od prawa kościelnego i zależność jego nieomylności od zgody całego Kościoła. W roku 1690 papież Aleksander VIII ogłosił oświadczenie uznające artykuły gallikańskie za „ipso jure nieistniejące, nieważne, niemające skutków, pozbawione mocy od początku i na zawsze pozbawione jakiegokolwiek skutku prawnego; nikt nie jest wobec nich zobowiązany, nawet jeśli związany jest przysięgą”[3].

Gallikanizm znalazł poparcie jansenistów, a następnie części przywódców Rewolucji francuskiej[potrzebny przypis]. Do zasad gallikanizmu nawiązywał Napoleon I w ogłoszonych artykułach organicznych, uzależniając Kościół od państwa. Formalne przeprowadzenie rozdziału Kościoła od państwa we Francji w 1905 r. pomniejszyło znaczenie doktryny.

Wśród zasad gallikanizmu wymienia się następujące:

  • król obsadza stanowiska biskupów i opatów;
  • król opiekuje się klerem francuskim i go kontroluje;
  • władze kościelne nie mogą wydawać zarządzeń w sprawach świeckich;
  • majątki kościelne są własnością króla, oddaną Kościołowi w użytkowanie;
  • zakony istnieją na podstawie przywileju królewskiego, który może zostać odwołany;
  • król ma prawo do zatwierdzania bulli papieskich;
  • kler francuski może się komunikować z papieżem za pośrednictwem króla.

Założenie mówiące o braku własności majątków Kościoła zostało potem wykorzystane przez władze rewolucyjnej Francji, która skonfiskowała majątki Kościoła katolickiego.

Nazwę gallikanizm ukuto w XIX w. na określenie kompleksu tendencji o charakterze teologicznym i politycznym, dążących do zachowania swoistych tradycji liturgicznych oraz autonomii Kościoła francuskiego w stosunku do władzy Stolicy Apostolskiej.

Można więc wyróżnić gallikanizm o charakterze kościelnym, wywodzący się z prądów soborowych i gallikanizm o obliczu politycznym. Ten ostatni określa się jako tendencję do umacniania kontroli władzy świeckiej nad obszarem spraw związanych z życiem Kościoła.

Gallikanizm spotkał się z oporem ze Stolicy Apostolskiej i ze strony prądów w łonie francuskiego katolicyzmu, które akcentowały posłuszeństwo wobec Stolicy Piotrowej. Ostatecznie gallikanizm upadł wraz z orzeczeniem Soboru Watykańskiego I o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Gallikanizm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29].
  2. Klaus Schatz, Prymat papieski od początków do współczesności, przekł. Ewa Marszał i Jerzy Zakrzewski SJ, Wydawnictwo WAM, Kraków 2004, s. 267–268.
  3. Enchiridion Symbolorum definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, wyd. H. Denzinger, nowe oprac. H. Schönmetzer, Freiburg 1965, 2285.

Linki zewnętrzne

edytuj