Gejzer w Herľanach
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Gejzer w Herľanach[1] (słow. Herliansky gejzír[2][3]) – zimny gejzer znajdujący się we wsi Herľany w powiecie Koszyce-okolice, w kraju koszyckim, we wschodniej części Słowacji; jeden z nielicznych tego typu gejzerów na świecie[4].
 Erupcja gejzeru w Herľanach (2018) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości | |
| Rodzaj obiektu | |
Położenie na mapie kraju koszyckiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
 48°48′03,8″N 21°28′39,2″E/48,801056 21,477556
| |
Obiekt od 1987 roku stanowi narodowy pomnik przyrody[5] (słow. Národná prírodná pamiatka) nr 542[2], natomiast od 2002 roku figuruje na słowackiej liście informacyjnej – liście obiektów rozważanych do zgłoszenia na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Gejzer może zostać wpisany na tę listę na podstawie kryterium przyrodniczego VII[6].
Historia edytuj
Działalność uzdrowiskowa wykorzystująca występujące w Herľanach źródła mineralne prowadzona była już w XVIII wieku[6][5]. Stopniowy rozwój uzdrowiska wymagał wydobycia na powierzchnię coraz większych ilości mineralnych wód leczniczych, w związku z czym w latach 60. XIX wieku przystąpiono do poszukiwania nowych ich źródeł[5][6].
W 1870 roku w wyniku prac wiertniczych prowadzonych pod kierunkiem inżyniera Viliama Zsigmondy’ego osiągnięto pierwszy poziom wód gruntowych na głębokości 111 m[6]. Po pogłębieniu w 1872 roku odwiertu do 172 m nastąpiła pierwsza erupcja na wysokość ok. 4 m, która trwała 5 minut[5][7]. Do kolejnej doszło w lipcu 1873 roku, gdy osiągnięto głębokość 275 m[7]. Gdy w 1874 roku głębokość studni osiągnęła 330 m, gejzer wody wydobywającej się z odwiertu nieprzerwanie przez 10 dni osiągnął wysokość 112 m[5][6][7]. Drążenie ukończono 5 czerwca 1875 roku, osiągając poziom wód artezyjskich na głębokości 404,5 m[7][6]. Średnica odwiertu wynosi 10,3 cm[7].
Charakterystyka edytuj
Gejzer znajduje się we wsi Herľany położonej ok. 28 km na północny wschód od Koszyc, w środkowej części Kotliny Koszyckiej, u zachodniego podnóża Gór Slańskich (będących częścią Gór Tokajsko-Slańskich[5])[6].
Obiekt różni się od typowych gejzerów tym, że jego erupcje następują nie w procesie hydrotermalnym związanym z aktywnością wulkaniczną, lecz w wyniku infiltracji wód opadowych i cyrkulacji wód podziemnych[6] w warstwie ilasto-marglowej na głębokości 264–275 m[5]. Są one nasycone dwutlenkiem węgla, którego wzrastające stopniowo ciśnienie jest głównym źródłem energii wyrzucającej na zasadzie syfonu wodę na powierzchnię[6][5].
Temperatura wyrzucanej spod ziemi wody wynosi 14–18 °C[5]. Według przeprowadzonej w 1995 roku analizy chemicznej jest to woda średniozmineralizowana typu sodowo-chlorkowo-wodorowęglanowego[7]. Jej mineralizacja ogólna wynosi 6350,32 mg/l, natomiast aktywność promieniotwórcza sięga 1,40 ± 0,47 Bq/l w przypadku promieniowania alfa oraz 1,52 ± 0,33 Bq/l dla promieniowania beta[7].
Przerwy pomiędzy poszczególnymi wybuchami gejzeru wynosiły początkowo od 8 do 9 godzin, a jego wydajność od 21 do 36 litrów wody na sekundę[6]. Gejzer stopniowo jednak słabnie – na początku XXI wieku przerwy między erupcjami wynosiły od 32 do 34 godzin[5], zaś na przełomie 2. i 3. dekady tego wieku – od 34 do 38 godzin[7][5][3]. Czas ten jest orientacyjny i zależy m.in. od ilości opadów, temperatury, wilgotności powietrza i ciśnienia atmosferycznego[5][7][6]. Pojedyncza erupcja gejzeru trwa ok. 25 minut, a słup wody wytryska na wysokość 15–22 m z wydajnością od 25 do 30 litrów na sekundę[5][6][3][7].
Przypisy edytuj
- ↑ Zabytki UNESCO [online], slovakia.travel [dostęp 2024-04-18] (pol.).
- ↑ a b Herliansky gejzír. [w:] Zoznam osobitne chránených častí prírody SR [on-line]. Štátna ochrana prírody Slovenskej republiky. [dostęp 2024-04-18]. (słow.).
- ↑ a b c Národná prírodná pamiatka Herliansky gejzír [online], Obec Herľany | Oficiálne stránky [dostęp 2024-04-18] (słow.).
- ↑ J. Alan Glennon, Rhonda M. Pfaff. The Operation and Geography of Carbon Dioxide-Driven, Cold-Water “Geysers”. „The GOSA Transactions”. IX, s. 184–192, 2004. University of California. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Wielki słowacki „wytrysk”. Trzeba się naczekać, ale warto... [online], Onet Podróże, 23 czerwca 2023 [dostęp 2024-04-18] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l UNESCO World Heritage Centre, Geyser in Herlany [online], whc.unesco.org, 12 czerwca 2002 [dostęp 2024-04-18] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Herliansky gejzír – národná prírodná pamiatka. [w:] Obecný úrad Herľany [on-line]. herlany.ocu.sk, 2017. [dostęp 2024-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (słow.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Strona internetowa wsi Herľany z aktualizowaną na bieżąco oczekiwaną datą i godziną najbliższej erupcji gejzeru.