Getto w Nowinach Brdowskich
Getto w Nowinach Brdowskich (hebr. נוביני ברדובסקיה) – getto żydowskie działające od października 1940 do 1 stycznia 1942, założone przez hitlerowców we wsiach Nowiny Brdowskie i Bugaj.
| Typ | |
|---|---|
| Odpowiedzialny | |
| Rozpoczęcie działalności |
październik 1940 |
| Zakończenie działalności |
styczeń 1942 |
| Terytorium |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
| Miejsce | |
| Powierzchnia |
300 ha |
| Liczba więźniów |
~ 1 tysiąc |
| Narodowość więźniów | |
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej  | |
 52°19′59,999″N 18°45′00,000″E/52,333333 18,750000
| |
Historia edytuj
Podczas niemieckiej okupacji nazwa wsi Nowiny Brdowskie została zmieniona na Neuhagen. Od października 1940 do 1 stycznia 1942 roku z inicjatywy hitlerowców, we wsi działało getto, gdzie przywożono Żydów z okolicznych miejscowości, przede wszystkim z Koła i Babiaka. Ponadto w getcie przebywali pojedynczy Żydzi z Brdowa i Izbicy Kujawskiej. Getto w Nowinach Brdowskich nazywano „Dorfgetto” (czyli „Wieś-getto”) oraz „Judische Kolonie Bugitten und Neuhagen” (Kolonia żydowska Bugaj i Nowiny Brdowskie). Getto było zlokalizowane na terenie dwóch sąsiednich wsi, w 165 domach dawniej zamieszkałych przez polskich chłopów. Powierzchnia getta wynosiła 300 hektarów[1][2][3]. Większość mieszkańców wsi Nowiny Brdowskie przesiedlono na czas funkcjonowania getta głównie do Babiaka.
2 października 1940 w getcie osiedlono 150 rodzin żydowskich z Koła i 50 rodzin z Babiaka[4]. Było to około 1000 osób[1]. W skład Judenratu getta weszli prezes Warnburn, sekretarz Nojman, aprowizator Beatus oraz Krotowski i Prost z Babiaka[5]. Więźniowie getta byli wykorzystywani do pracy na roli oraz zalesiania pobliskich terenów[5], w późniejszym okresie pracowali prawdopodobnie w folwarkach i w innych miejscach w gminie Babiak[3].
W styczniu 1942 wszystkich pozostałych Żydów, w liczbie około 600 osób, przewieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Tam poddano ich masowej eksterminacji[1]. W getcie w Bugaju–Nowinach Brdowskich przebywał Mordechaj Podchlebnik, jedna z osób, którym udało się uciec z obozu zagłady w Chełmnie[5].
Nieznana jest liczba ofiar getta w Nowinach Brdowskich, grób ze szczątkami pomordowanych został zbezczeszczony w latach 70. XX wieku. Współcześnie nie istnieje żadne miejsce pamięci poświęcone ofiarom getta nowińskiego, choć obecnie czynione są zabiegi prowadzące do wystawienia tablicy pamiątkowej. W 2020 roku, pod patronatem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Brdowskiej, wydana została publikacja autorstwa Alberta Górniaka opowiadająca zarys historii tego miejsca.
Wybrane osoby przebywających w getcie w Nowinach Brdowskich edytuj
- Chaja Alpert – urodziła się w 1879 roku w Łodzi. Była córką Michała i Tauby. Żoną Szmuela. Przed II wojną światową mieszkała w Babiaku. W czasie wojny była w Nowinach Brdowskich. Zamordowana w Chełmnie.
- Szmuel Alpert – urodził się w 1880 roku w Końskich, syn Chaji i Lajba; z zawodu krawiec. W czasie II wojny światowej przebywał w Nowinach Brdowskich. W wieku 60 lat zamordowany. Zamordowany w Chełmnie.
- Hendel Alpert – urodziła się w Polsce, zamordowana w wieku 17 lat. Córka Szmuela. W czasie wojny przebywała w Nowinach Brdowskich. Zamordowana w Chełmnie.
- Tobeia Alpert – urodziła się w 1912 roku w Łodzi, z zawodu krawcowa, niezamężna. W czasie II wojny światowej przebywała w Nowinach Brdowskich, wcześniej mieszkała w Babiaku. Zamordowana w Chełmnie.
- Arie Beker – urodził się w 1903 roku w Kole, syn Hadasy i Yaakova. Z zawodu szewc. Przed II wojną światową mieszkał w Nowinach Brdowskich. Zamordowany w Poznaniu.
- Hirsh Beker – urodził się w 1930 roku, syn Yechiela i Bilhi. Przed II wojną światową mieszkał na terenie Polski, w czasie II wojny światowej przebywał w Nowinach Brdowskich. Zamordowany jako dziecko w miejscu nieznanym.
- Yechiel Beker – urodził się w 1900 w Ozorkowie. Z zawodu krawiec, żonaty z Bilhą. Mieszkał w Polsce, w czasie II wojny światowej przebywał w Nowinach Brdowskich. Zamordowany w Chełmnie nad Nerem.
- Fishel Beker – urodził się w 1921 roku, syn Yechiela i Bilhi. W czasie II wojny światowej przebywał w Nowinach Brdowskich. Zamordowany w miejscu nieznanym.
- Rachel Lisek – urodziła się w 1891 roku w Kole. Córka Rafaela. Z zawodu kapeluszniczka. Była zamężna. Przed wojną mieszkała w Kole. W czasie II wojny światowej przebywała w Nowinach Brdowskich. Zamordowana w 1942 w Chełmnie.
- Leib Lisek – urodził się w 1890, w Kole. Był kupcem, żonaty. Zamordowany w Nowinach Brdowskich.
- Abraam Lupa – urodził się w 1883 w Kole. Syn Rafaela i Khany. Z zawodu krawiec. W czasie II wojny światowej przebywał w Nowinach Brdowskich. Zamordowany w 1942 roku w Chełmnie.
- Mania Szwarc – urodziła się w Kole w 1902 roku. Córka Hadasy i Yaakova; gospodyni domowa. W czasie II wojny światowej przebywała w Nowinach Brdowskich. Zamordowana w Chełmnie[6].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Getto w Nowinach Brdowskich [online], poznan.jewish.org.pl [dostęp 2024-01-30].
- ↑ Geschichte der jüdischen Gemeinde Babiak. [dostęp 2015].
- ↑ a b Dąbrowska 1955 ↓, s. 132.
- ↑ Nowiny Brdowskie. [dostęp 2007].
- ↑ a b c Sytuacja ludności żydowskiej w Kole podczas okupacji niemieckiej w relacjach świadków [online], Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Kole [dostęp 2024-01-30] (pol.).
- ↑ THE CENTRAL DATABASE OF SHOAH VICTIMS’ NAMES. [dostęp 2015].
Bibliografia edytuj
- Danuta Dąbrowska, Zagłada skupisk żydowskich w „Kraju Warty” w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 13-14, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 1955, s. 122-184.