Gwara korczańska

Gwara korczańska (mac. горички дијалект, корчански дијалект) – gwara macedońska zaliczana do grupy archaicznych gwar południowo-zachodnich. Używana jest w dwóch izolowanych macedońskojęzycznych wsiach położonych w południowo-wschodniej Albanii, na południe od Korczy – w Boboščicy i Drenovianach (lit. mac. Бобоштица Boboštica, Дреново Drenovo).

     Gwara korczańska na mapie dialektów macedońskich

Cechy językowe

Kontynuanty prasłowiańskiej nosówki *ǫ w gwarach bułgarskich i macedońskich

Charakterystycznymi cechami fonetycznymi gwary korczańskiej są:

• akcent wyrazowy ustalony, jak w języku polskim, na przedostatniej zgłosce, np. póle, polé-to, siromási, siromasí-ti,
• typowe, charakterystyczne dla gwar centralnych, kontynuanty prasłowiańskich jerów, np. son, den z psł. *sъnъ, *dьnь, co odróżnia ten obszar od gwar południowomacedońskich,
• zachowanie prasłowiańskich samogłosek nosowych z faktycznym rezonansem nosowym, charakterystyczne dla gwar południowych oraz południowo-zachodniomacedońskich, np. da^mp, ga^mba < psł. *dǫbъ, *gǫba, często nawet z wtórną nosówką rozwiniętą z głoski podobnej do jeru, np. maⁿgla < *mъ₂gla < *mgla < *mьgla,
• brak środkowomacedońskiego przejścia *ję- > *jǫ,
• przejście psł. *ě (jać) w ’ä w zgłoskach akcentowanych, np. čov^jä́ko, zaś w zgłoskach nieakcentowanych w e, np. čóv^jek, co nawiązuje do gwar południowomacedońskich,
• prasłowiańskie *ť i *ď dały w zasadzie bezwyjątkowošč oraz ž^dž, np. kašča, choć w wielu gwarach macedońskich spotykany jest serbizm kuḱa,
• kontynuantem prasłowiańskiego sonantycznego *l̥ jest al, np. valk, žalt, podobnie *r̥ dało ar, np. varba, parsti,
• zanik *χ, które na końcu sylabu najczęściej dało j, np. prajci, rekoj, rekojme,
• grupa *čr- dała čar- lub čer-, np. čarn, čer^jäšna,

Gwara korczańska wyróżnia się takimi cechami morfologicznymi, jak:

• partykuła futuralna ža w odróżnieniu od za w pobliskiej gwarze nestramskiej i kosturskiej oraz ḱe w gwarach centralnych,
• jeden rodzajnik (w odróżnieniu od trojakiego w literackim macedońskim) -o, -ta, -to,
• obecność form dopełniacza i celownika typu starcatogo, starcutomu, majk^jätuj, w liczbie mnogiej starcitim, majk^jätem.
• użycie końcówki -nišča w l. mn. rzeczowników rodzaju nijakiego, np. kučenišča, polenišča, morjenišča,
• zaimek wskazujący soj z psł. *sь.

Przykładowy tekst

Przykład gwary korczańskiej z Boboščicy:

Králi Márko b^jä́ bólen kl^jä́te. Im^jä́še éna séstra. Ta sestrá-mu jo pit^jä́še za nev^jä́sta éden čóvek. Kaj ščo bj^jä́ lénjat vo posteláta, sestrá-mu płač^jä́še nat négo, sałdzáta mu panvjä́je nat ubrázo Marko Králu. I toj réče: „Ajde, ájde, ešče ne úmren jä́skaj, mi kápi kaščáta“. Sestrá-mu mu réče: „Ne kápi kaščáta, ne kápi kaščáta; kápe sałdzáta moje“. — „Zóščo?“ j’upítvi toj. — „Išči da me zémi filáno so zór, bes da gú i̯ta jä“.

Toj i véli: „Zem kóno, ódi u nałbatíno da kóvi kóno“. Go zv^jä́ kóno sestrá-mu, otíde u nałbatíno: „Na, réče, soj kon da go kóviš“. — „Dóbre, ji réče nałbatíno, go kóva óko te zéma tébe nev^jä́sta“. Tas čupáta go zv^jä́ kóno názat nekóvan.

Otíde płač^jä́ščem pri bratá-je. I réče brát-je: „Zémi sabjáta, ódi da ti jü’stóči toj ščo tóči sábje“. Jo zv^jä́ sabjáta, otíde da jü’stóči. Toj ščo toč^jä́še i réče: „Dóbre, óko te zéma nev^jä́sta, t’ü’stóčva“. Zv^jä́ sabjáta názat bes da jü’stóči.

Otíde ópet pri bratá je płačeníčk’im, mu káza sve ščo’gnjanísa. Toj i réče: „Zem en víłar płátno da mi zavíješ trúpo“. Go závi vésjo trup. V^jä́ňa kóno, zv^jä́ sabjáta v ráce, otíde u toj ščo toč^jä́še sábje, mu réče: „D^jä́j mi leváta ráka“. Toj mu dáde, i mu smáňa desnáta: „Sas ráka ne i̯t^jä́še d’istóči sabjáta“. Otíde u nałbatíno i tómu mu smáňa desnáta ráka, zoóščo ne i̯t^jä́še da kóvi kóno.

Sétni otíde, úbi i tógva ščo i̯t^jä́še da zémi sestrá-mu za nev^jä́sta so zór. Otk’en bitísa sv^jä́, otíde dóma, g’otvárdza ot płatnóto i úmre, mu s’izroná^je kosk^jä́te.

Zobacz też

• gwara kosturska
• gwara nestramska

Bibliografia

• Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
• Божидар Видоески: Дијалекти на македонскиот јазик. T. 1. Skopje: MANU, 1998. (mac.).