Gwara sołuńsko-wodeńska

Gwara sołuńsko-wodeńska (mac. солунско-воденски говори, sołunsko-wodenski gowori; долновардарски говори, dołnowardarski gowori) – gwara macedońska, zaliczana do grupy peryferyjnych gwar południowomacedońskich. Używana jest przede wszystkim w Grecji, w centralnej części Macedonii Egejskiej, w dolinie dolnego Wardaru, sięgając aż po Sołuń (mac. Солун, Sołun). Przyjmuje się, że na podstawie zbliżonych geograficznie gwar powstał w IX wieku pierwszy język literacki Słowian – język staro-cerkiewno-słowiański.

Gwara sołuńsko-wodeńska na mapie dialektów macedońskich (oznaczona kolorem ciemnożółtym)

Szczególnie wyróżniają się archaizmami wsie Sucho i Wisoka.

Cechy językowe

Doświadczenia wojny domowej

Gwara wsi Cakoni

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Kontynuanty prasłowiańskiej nosówki *ǫ w gwarach bułgarskich i macedońskich

Do charakterystycznych cech fonetyki gwary sołuńsko-wodeńskiej należą:

• stały morfologicznie akcent typu ufčár – ufčári – ufčári-te (oznaczany tu akutem), podobnie jak w graniczących od północy gwarach sztipsko-strumickich,
• szeroka wymowa *ě (jać) typu ^jä, np. l^jäp, m^jä́stu, ml^jäko < *lěpъ, *město, *melko pod akcentem, a w pozycji nieakcentowanej zredukowane ^jạ, np. br^jạgó,
• rozwój jerów *ъ, *ь w ă i ’e, np. dăš ‘deszcz’, d’en ‘dzień’,
• prawie bezwyjątkowy rozwój prasłowiańskich *ť, *ď w št i žd, np. kắšta, rắždaf < psł. *kǫťa, *rъďavъ,
• przegłos *a w pozycji po č, š, ž do ä lub e, np. žäba lub wręcz žeba,
• silny wpływ akcentu na redukcję samogłosek – nieakcentowane e, o, ă przechodzą odpowiednio w i, u, a,
• na miejscu prasłowiańskich samogłosek nosowych *ǫ jest dziś element nosowy ăⁿ (lub w pozycji nieakcentowanej aⁿ), np. dắ^mp, damb-ó, gắⁿska < psł. *dǫbъ, *dǫbъ-tъ, *gǫsъka; często nawet powstały wtórnie z głoski podobnej do jeru, np. măⁿgla < *mъ₂gla < *mgla < *mьgla,
• na ogół zachowany również element nosowy *ę, np. čéⁿdu – čiⁿdá < psł. *čędo, *čęda, choć przy tym spotykany jest nawiązujący do gwar południowo-zachodnich rozwój *ę > ^jä, np. m^jä́su – m^jạsó-tu < psł. *męso, *męso-to,
• zachowanie palatalności spółgłosek nie tylko przed *ě, ale też przed e oraz i, np. ťénka, ťél, z’éli, a także w wygłosie, np. pắnť, z’énť < *pǫtь, *zętь.

Gwara ta wyróżnia się także licznymi cechami w zakresie morfologii, do których należą:

• zróżnicowana postać rodzajnika, który w rodzaju męskim może brzmieć -o, np. daž́d-ó, -ot, np. br^jạst-ót lub -ăt,
• zbliżenie się klas koniugacyjnych większości czasowników i powstanie odmiany typu víkum, bérum, nósum – víkiš, bériš, nósiš – víke, bére, nóse,
• partykuła tworząca czas przyszły za,
• tryb rozkazujący o końcówce 2. os. l. mn. -ejte, np. birejte, nusejte,
• imiesłów przysłówkowy współczesny o końcówce -ščimica, np. begaščímica.

Zobacz też

• gwara sersko-łagadińska
• gwara nestramska
• gwara kosturska

Bibliografia

• Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
• Божидар Видоески: Дијалекти на македонскиот јазик. T. 1. Skopje: MANU, 1998. (mac.).