HMS Gotland (1933)
HMS Gotland – szwedzki krążownik lotniczy wodowany w 1933, służący w szwedzkiej marynarce wojennej w latach 1934–1960. Był to jedyny okręt takiej klasy zbudowany w Europie w okresie międzywojennym[1]. W 1944 „Gotland” został przebudowany na krążownik przeciwlotniczy, a w 1955 na okręt naprowadzania samolotów myśliwskich. Od 1940 służył także jako okręt szkolny. „Gotland” został wycofany do rezerwy 1956, skreślony ze składu floty w 1960, sprzedany na złom w 1962 i złomowany rok później.
,_1936.jpg) HMS „Gotland” na Karaibach w 1936 | |
| Historia | |
| Stocznia | |
|---|---|
| Położenie stępki |
1930 |
| Wodowanie |
14 września 1933 |
 Svenska marinen
| |
| Wejście do służby |
14 grudnia 1934 |
| Wycofanie ze służby |
1956 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
5.550 |
| Długość |
134,7 m |
| Szerokość |
15,4 m |
| Zanurzenie |
4,5 m |
| Napęd | |
| cztery kotły, 2 turbiny parowe | |
| Prędkość |
27,5 węzła |
| Zasięg |
400 mil przy 12 w |
| Uzbrojenie | |
| 1937
6 armat 152 mm (2×II, 2×I) 1944 1955 | |
| Wyposażenie lotnicze | |
| 6 wodnosamolotów Hawker Osprey | |
| Załoga |
417 (1937) |
Historia powstania edytuj
Po zakończeniu I wojny światowej admiralicja szwedzkiej marynarki wojennej (Svenska marinen) planowała zastąpić przestarzały krążownik HMS „Fylgia” i stawiacz min HMS „Clas Fleming” nowymi okrętami, ale nie udało się jej uzyskać odpowiednich funduszy[2][3]. Utworzono specjalny komitet, którego zadaniem było znalezienie rozwiązania tego problemu oraz, bardziej ogólnie, analiza potrzeb szwedzkiej marynarki w przyszłości i analiza światowych trendów w budownictwie okrętów[2]. Komitet zaproponował budowę stosunkowo niewielkiego tendra wodnosamolotów o wyporności 4.500 ton, przenoszącego 12 wodnosamolotów, ale admiralicja wpłynęła na zmianę rekomendacji komisji i ostatecznie zdecydowano się na budowę krążownika lotniczego (szw. flygplankryssare), uzbrojonego w armaty 152 mm, zdolnego do przenoszenia ośmiu wodnosamolotów i mogącego działać także jako stawiacz min. Plany admiralicji zakładały konstrukcję okrętu o wyporności 5.000-5.500 ton, uzbrojonego w sześć armat 152 mm w trzech podwójnych wieżach, z prędkością maksymalną wynosząca 28 węzłów. Ogólne plany okrętu zostały przyjęte w styczniu 1927, 13 maja tego roku szwedzki parlament autoryzował budowę nowego okrętu przeznaczając na ten cel 16,5 miliona koron. Ostateczne plany okrętu zostały ukończone rok później w maju i przedstawione do przetargu szwedzkim stoczniom. Admiralicja nie dostała żadnej oferty na budowę okrętu według jej specyfikacji za wyznaczoną kwotę i ostatecznie zdecydowano się na mniej ambitny projekt[2][3].
Największe zmiany polegały na zmniejszeniu wielkości okrętu, redukcji uzbrojenia z trzech dwudziałowych wież (dwie na dziobie, jedna na śródokręciu) na dwie wieże (jedna na dziobie, jedna na śródokręciu) i dwie pojedyncze armaty 152 umieszczone w kazamatach po obydwu stronach mostka („Gotland” był ostatnim dużym okrętem w którym użyto takiego rozwiązania[2])[3]. Zadecydowano także o użyciu jednej, centralnie zamontowanej katapulty wodnosamolotów, zamiast dwóch (po jednej na każdej burcie)[4]. Początkowo planowano zakupić katapulty w Stanach Zjednoczonych, ale rząd amerykański nie zdecydował się na sprzedaż katapult do Szwecji i ostatecznie jedna katapulta została zakupiona w Niemczech w zakładach Heinkel Flugzeugewerke[5].
Kontrakt na budowę okrętu został przyznany dużej, göteborskiej stoczni Götaverken, a część kadłuba oraz maszynownia zostały wybudowane w zakładach Lindholm Mekaniska Varkstad och Varf[5]. „Gotland” został wodowany 14 września 1933[5]. Chrztu okrętu dokonał ówczesny następca tronu Gustaw Adolf[6]. Wyposażony okręt odbywał próby odbiorcze od 25 sierpnia 1934 roku, po czym został przyjęty do służby 14 grudnia 1934 roku[6].
Służba i modernizacje edytuj
W 1935 „Gotland” dołączył do innych okrętów floty w jej codziennych operacjach pokojowych. W grudniu 1935 okręt udał się na pierwszą wizytę zagraniczną. W okresie międzywojennym często odbywał kurtuazyjne wizyty do innych krajów; w czerwcu i lipcu 1939 odwiedził na przykład Bordeaux i Southampton[7][8]. W momencie wybuchu II wojny światowej „Gotland” rozpoczął regularne patrole na Bałtyku oraz w rejonach Skagerraku i Kattegatu. W tym okresie użyteczność „Gotlanda” jako okrętu lotniczego była już praktycznie zerowa, zaokrętowane na nim wodnosamoloty były przestarzałe, a cały Bałtyk znajdował się w zasięgu samolotów bazujących na lotniskach lądowych, które miały znacznie lepsze osiągi. Niemniej „Gotland” kontynuował patrole, służąc także jako okręt szkolny[8].
W czasie jednego z patroli, 20 maja 1941, z pokładu „Gotlanda” dostrzeżono niemieckie okręty „Bismarck” i „Prinz Eugen”. Wiadomość o niemieckich okrętach została przekazana brytyjskiemu attaché morskiemu, który z kolei przekazał tę informację do Admiralicji; była to pierwsza wiadomość, jaką otrzymali Brytyjczycy wskazująca, że „Bismarck” i „Prinz Eugen” znajdowały się w drodze na Atlantyk, co umożliwiło ich późniejsze przechwycenie[8].
W 1943 „Gotland” został przebudowany na krążownik przeciwlotniczy. Z okrętu usunięto katapultę oraz całe wyposażenie lotnicze i obsługi samolotów. Na tylnym pokładzie zamontowano dodatkowe uzbrojenie przeciwlotnicze – cztery podwójne armaty Bofors 40 mm L/56 i dwa pojedyncze działka Oerlikon 20 mm. Przebudowa okrętu zakończyła się w kwietniu 1944[8][9].
Po zakończeniu II wojny światowej „Gotland” kontynuował tradycję kurtuazyjnych wizyt do zagranicznych portów[8][9].
W 1953 okręt przeszedł kolejną modernizację. Zdemontowano z niego wszystkie armaty 75 mm i karabiny maszynowe, zmniejszono liczbę działek 25 mm z sześciu do dwóch (pozostałe dwa przeniesiono na przednią wieżę 152 mm). Zamontowano za to cztery pojedyncze armaty Bofors 40 mm w nowszej wersji L/70[8][9]. Okręt otrzymał nowoczesne wyposażenie elektroniczne w postaci brytyjskich radarów typu 262 i 293 oraz sonaru typu 144. Tak zmodernizowany „Gotland” otrzymał nową funkcję jako okrętu kierującego samolotami myśliwskimi[9].
W 1956 okręt udał się w ostatni rejs zagraniczny i do 1960 pozostawał już tylko na szwedzkich wodach przybrzeżnych. „Gotland” został wycofany do rezerwy, sprzedany na złom w 1962 i złomowany rok później[8][9].
Opis konstrukcji edytuj
Krążownik „Gotland” miał wyporność pełną 5550 ton i standardową 4570 ton, długość wynosiła 134,7 metrów, szerokość 15,4 m i zanurzenie 4,5 m[3][5]. Okręt był bardzo lekko opancerzony, główne wieże miały pancerz o grubości do 50 mm, magazyny amunicji były chronione pancerzem od 25 do 50 mm, pancerz na głównym pokładzie miał grubość od 30 do 50 milimetrów. Główne uzbrojenie artyleryjskie umieszczone było w dwóch dwudziałowych wieżach umieszczonych w osi symetrii kadłuba i dwóch pojedynczych kazamatach. Stanowiło je sześć armat kalibru 152 mm M/30 produkcji Boforsa[10]. Strzelały pociskami o masie około 45 kg[10]. Maksymalny kąt podniesienia armat umieszczonych w wieżach wynosił 60°, co przynajmniej teoretycznie umożliwiało ich wykorzystanie jako armat uniwersalnych[3]. Armaty w kazamatach miały znacznie bardziej ograniczony kąt podniesienia (30°), a także miały bardziej ograniczone pole ostrzału w poziomie. Maksymalna donośność armat wieżowych wynosiła 25 tys. m, a kazamatowych - 20 tys. m. W praktyce donośność wynosiła jednak do 18 km[10]. Dodatkowe uzbrojenie stanowiły cztery armaty przeciwlotnicze Bofors 75 mm (dwie pojedyncze i jedna podwójna), sześć działek Bofors 25 mm i cztery karabiny maszynowe 8 mm[5][7].
Na wysokości śródokręcia zamontowano dwie potrójne wyrzutnie torpedowe (po jednej na każdej burcie) kalibru 530 mm[5].
Okręt mógł przenosić 80-100 min składowanych na pokładzie rufowym[5][7].
Zespół napędowy okrętu stanowiły cztery kotły parowe i dwie turbiny o łącznej mocy 33 tys. shp. Prędkość maksymalna „Gotlanda” wynosiła 27,5 węzła przy 300 obrotach na minutę. Zapas paliwa wynosił 800 ton co pozwalało okrętowi na pokonanie 4 tys. mil przy prędkości ekonomicznej 12 węzłów[7].
Rufowa część pokładu była przykryta gładkim pokładem lotniczym, na rufie znajdował się dźwig do podnoszenia wodnosamolotów z wody. Katapulta o długości 22 m pozwalała na wyrzucanie w powietrze samolotów co dwie minuty[7].
Wyposażenie lotnicze stanowiły angielskie wodnosamoloty Hawker Hart w wersji morskiej znanej jako Hawker Osprey. Na pokładzie okrętu można było składować 8 samolotów, a pod pokładem - 3, niemniej Szwecja zakupiła tylko sześć samolotów tego typu[5][7]. W szwedzkiej wersji morskiej samoloty napędzane były zbudowanymi lokalnie silnikami gwiazdowymi Nohab Mercury II i znane były jako S.9[8].
Ocena okrętu edytuj
Po swoim wodowaniu „Gotland” wzbudził zainteresowanie na świecie i uważany był za nowoczesny i udany okręt wojenny, ale opinie te zostały zweryfikowane już w czasie jego eksploatacji[8][9]. Jako krążownik lekki był on znacznie słabiej uzbrojony i opancerzony, niż współczesne mu jednostki tego typu, a jako tender wodnosamolotów miał zbyt skromne wyposażenie lotnicze. Samoloty Hawker Osprey były przestarzałe już w momencie wejścia „Gotlanda” do służby i w praktyce nie byłyby w stanie wykonać stawianych przed nimi zadań w obliczu nowoczesnych samolotów nieprzyjaciela[8][11]. Dwie armaty umieszczone w kazamatach miały bardzo ograniczony kąt ostrzału, a doświadczenia praktyczne na okrętach innych państw pokazały, że kazamaty były często zalewane w trudnych warunkach pogodowych[11].
Hybrydowa konstrukcja okrętu „trzy-w-jednym” (krążownik, stawiacz min, tender wodnosamolotów) wymusiła na jego projektantach szereg kompromisów, w rezultacie „Gotland” nie prezentował pełnej wartości bojowej jako żaden z tej klasy okrętów[8][11].
Przypisy edytuj
- ↑ R. D. Layman, S. McLaughlin, The hybrid..., s. 39
- ↑ a b c d R. D. Layman, S. McLaughlin, The hybrid..., s. 40
- ↑ a b c d e A. Prestown, Worst..., s. 108
- ↑ R. D. Layman, S. McLaughlin, The hybrid..., ss. 40-41
- ↑ a b c d e f g h R. D. Layman, S. McLaughlin, The hybrid..., s. 41
- ↑ a b Fleks 2011 ↓, s. 48.
- ↑ a b c d e f A. Prestown, Worst..., s. 109
- ↑ a b c d e f g h i j k R. D. Layman, S. McLaughlin, The hybrid..., s. 42
- ↑ a b c d e f A. Prestown, Worst..., s. 110
- ↑ a b c Fleks 2011 ↓, s. 46.
- ↑ a b c A. Prestown, Worst..., s. 111
Bibliografia edytuj
- Anthony Preston: The World's Worst Warships. Londyn: Conway Maritime Press, 2002, s. 108-111. ISBN 0-85177-754-6.
- RD Layman: The Hybrid Warship. Londyn: Conway Maritime Press, 1991, s. 39-42. ISBN 0-85177-555-1.
- Adam Fleks. Szwedzki krążownik lotniczy Gotland. „Morze, statki i okręty”. Nr 6/2011. XVI (113), s. 43-52, czerwiec 2011. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X.