Hyptis

rodzaj roślin

Hyptisrodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje 169 gatunków[3]. Zasięg rodzaju obejmuje strefę tropikalną i subtropikalną obu kontynentów amerykańskich. Jako introdukowane rośliny z tego rodzaju rosną w strefie międzyzwrotnikowej Afryki, Azji i Australii[3]. Rośliny te wyróżniają się eksplozywnym mechanizmem uwalniania pyłku – łatki korony dociskają pręciki i słupek we wnętrzu kwiatu, uwalniając je gwałtownie w wyniku poruszenia przez owada lub silny wiatr[4][5].

Hyptis
Ilustracja
Hyptis cruciformis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

Hyptis

Nazwa systematyczna
Hyptis Jacq.
Collectanea 1: 101 (1787), nom. cons.[3]
Synonimy
  • Hypothronia Schrank
  • Peltodon Pohl[3]
Hyptis alata
Hyptis brevipes

Niektóre gatunki wykorzystywane są lokalnie jako lecznicze[5]. Związki czynne zawarte w olejkach eterycznych szeregu gatunków wykazują działanie antyseptyczne, przeciwnowotworowe i insektobójcze[6].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Krzewy i krzewinki, czasem wykształcające okazały lignotuber, też rośliny zielne (jednoroczne i wieloletnie). Pędy aromatyczne lub bezwonne[7].
Liście
Pojedyncze lub złożone, zwykle pierzasto, czasem dłoniasto[7].
Kwiaty
Zebrane w wierzchotki tworzące luźne lub gęste, główkowate kwiatostany złożone, nierzadko tworzące kolejnego rzędu złożone kwiatostany wiechowate lub kłosowate. Kwiaty są siedzące lub szypułkowe, wsparte przysadkami, kwiatostany wsparte są podsadkami, czasem barwnymi. Kielich rurkowaty lub lejkowaty, promienisty lub grzbiecisty, rzadko dwuwargowy, z łatkami różnie wykształconymi – zredukowanymi lub wyraźnymi w liczbie 5, czasem z przydatkami wyglądającymi jak dodatkowy zestaw działek, kształtu trójkątnego lub szydlastego, wzniesionymi lub rozpostartymi. Dwuwargowa korona jest biała, kremowa, liliowa, różowa, rzadko czerwona. Górna warga jest wzniesiona, zaostrzona lub zaokrąglona. Rurka walcowata lub lejkowata, czasem silnie zwężona. Pręciki wystają z rurki korony, ich nitki są nagie lub owłosione[7].
Owoce
Rozłupki powstające po cztery, czasem pojedyncze lub dwie. Spłaszczone do jajowatych, zaostrzone lub zaokrąglone, czasem z rozrośniętą tkanką powietrzną[7].

Systematyka

edytuj
 
Hyptis capitata
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Ocimeae z podrodziny Nepetoideae należącej do rodziny jasnotowatych Lamiaceae[8]. W obrębie plemienia należy do podplemienia Hyptidinae[8]. Rodzaj w tradycyjnym ujęciu był parafiletyczny obejmując znakomitą większość z ok. 400 gatunków wyróżnianych w podplemieniu Hyptidinae. Liczne sekcje w obrębie tego rodzaju zostały wyniesione do rangi osobnych rodzajów i współcześnie (2023) w obrębie podplemienia wyróżnia się ich 19. Wciąż jednak klasyfikacja nie jest stabilna[9][10].

Wykaz gatunków[3]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2023-12-23] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-12-23] (ang.).
  3. a b c d e Hyptis Jacq., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-23].
  4. José Floriano Barêa Pastore i inni, A New and Expanded Phylogenetic Analysis of Hyptidinae (Ocimeae-Lamiaceae), „Systematic Botany”, 46 (4), 2021, s. 1086-1094 [dostęp 2023-12-24].
  5. a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 459, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. Megil McNeil, Petrea Facey, Roy Porter, Essential Oils from the Hyptis genus - A Review (1909-2009), „Natural Product Communications”, 6, 2011, s. 11, DOI10.1177/1934578X110060114 [dostęp 2023-12-24].
  7. a b c d K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 258-259. ISBN 978-3-642-62200-7.
  8. a b Genus Hyptis Jacq.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-12-23].
  9. R.M. Harley, J.F.B. Pastore, A generic revision and new combinations in the Hyptidinae (Lamiaceae), based on molecular and morphological evidence, „Phytotaxa”, 58, 2012, DOI10.11646/phytotaxa.58.1.1 [dostęp 2023-12-24].
  10. José Floriano Barêa Pastore i inni, A New and Expanded Phylogenetic Analysis of Hyptidinae (Ocimeae-Lamiaceae), „Systematic Botany”, 46 (4), 2021, s. 1086-1094, DOI10.1600/036364421X16370109698542 [dostęp 2023-12-24].