Ibn Mukla

Ali Ibn Mukla (885-940) – wezyr Abbasydów, kaligraf, uchodzący za wynalazcę pisma „naschi”, najpopularniejszego bodaj stylu kaligrafii arabskiej.

Papirus egipski z czasów Ibn Mukli sporządzony w piśmie "naschi"

Kariera urzędnicza

Urodził się w Bagdadzie w 885, w ubogiej rodzinie. W wieku 16 lat rozpoczął karierę urzędniczą i doszedł do wysokich stanowisk dzięki wielce wpływowemu wezyrowi Ibn al-Furatowi. Sam był trzykrotnie mianowany wezyrem i dymisjonowany za panowania kalifów: Al-Muktadira (908-932), Al-Kahira (932-934) i Ar-Radiego (934-940). Jako wezyr dorobił się takiej fortuny, iż stać go było na wystawienie dla siebie wspaniałej rezydencji z rozległym ogrodem, w najbogatszej dzielnicy miasta. Zgromadził w nim wiele gatunków roślin i zwierząt, często egzotycznych. Z jego polecenia prowadzono szereg eksperymentów hodowlanych. Ibn Mukla odegrał również niechlubną rolę w dziejach kalifatu. To podobno wskutek jego intryg zmuszono do abdykacji kalifa Al-Kahira.

Surowy urzędnik

W 934 Ibn Mukla postawił przed sądem niejakiego Asz-Szamalghaniego pochodzącego z jednej z wiosek w okolicach Wasit, za głoszenie herezji. Twierdził, że jest nosicielem Ducha Bożego. Został on wraz z dwom uczniami wychłostany i spalony na stosie. Z kolei innym razem Ibn Mukla rozkazał wychłostać recytatora (mukri), niejakiego Ibn Szanabuza za rzekomo „nie-kanoniczną” recytację Koranu i kazał mu wyrecytować następnie w 6 „stylach”: „Muhammad Ibn Ahmad Ibn Ajjub powiada: Czytałem znaki niezgodnie z zebranym przez Usmana Koranem, na który zgodzili się towarzysze Proroka (Mahometa), niech Bóg modli się za niego i da mu pokój. Później wszakże zrozumiałem, że jest to grzech, za który żałuję i odżegnuję się od niego. Koran Usmana jest bowiem prawdziwy, nie można mu się sprzeciwiać ani czytać inaczej, niż jest w nim napisane”.

Upadek Ibn Mukli

Został pozbawiony urzędu i trafił do więzienia w 938, po wykryciu spisku mającego na celu obalenie Ibn Raika, „najwyższego rozkazodawcę” (amir al-umara), faktycznie najważniejszą osobę w państwie abbasydzkim Spisek uknuł Ibn Mukla wspólnie z kalifem Ar-Radim, lecz ten ostatni ostatecznie zdradził wezyra. Za karę Ibn Mukli odcięto prawą dłoń, co było dla niego bolesne tym bardziej, że był znakomitym kaligrafem. Podobno po zwolnieniu z więzienia zaczął publicznie lżyć swoich oprawców, za co trafił do aresztu po raz wtóry, i tym razem wybito mu zęby i ucięto język. Zmarł w więzieniu. W kronikach arabskich zapisano, że dumny niegdyś wezyr musiał podczas czerpania wody przytrzymywać linę ustami, aby opróżnić wiadro.

Zasługi Ibn Mukli dla kultury muzułmańskiej

Ibn Mukla uchodzi za wynalazcę pisma „naschi” (arab. ‘kopistyczne’) – uproszczonego rodzaju kaligrafii, w stosunku do poprzednio stosowanego pisma „kufi” (arab. ‘kufickie’, od miasta irackiego Al-Kufa), które rozpowszechniło się następnie w świecie islamu. Jeśli Ibn Mukla nie wynalazł „naschi”, to w każdym razie je wprowadził do administracji, oraz narzucił pewne ogólnie obowiązujące normy: tzw. al-chatt al-mansub, pismo tworzone według określonych proporcji; podstawową jednostką miary był tu romboidalny punkt, a punktem odniesienia – litera ‘alif’. Wraz z pasją do muzyki i matematyki widać tu wpływy myśli pitagorejskiej, zapewne zreinterpretowanej. Innowację tą umożliwiło wprowadzenie papieru tudzież papirusu w miejsce dotychczasowych materiałów piśmienniczych, jak kamień, kości itp. Jakut Ibn Abdallah al-Hamawi podaje w „Irszad al-arib”, że w bibliotece Adud ad-Dawli w Szirazie przechowywano za jego czasów Koran w kilku tomach, własnoręcznie przepisany przez Ibn Muklę Listy wezyra były pisane w tak wybornym stylu, że zebrano je później w antologię. Do naszych czasów nie dochowało się wszakże żadne z dzieł Ibn Mukli.