Irena W. Kosmowska

Irena W. Kosmowska (ur. 17 października 1856 w Rembieszycach, zm. 29 grudnia 1931 w Warszawie) – polska literatka, publicystka, działaczka społeczna i oświatowa.

Irena W. Kosmowska

Data i miejsce urodzenia	17 października 1856 Rembieszyce
Data i miejsce śmierci	29 grudnia 1931 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	publicystka

Grób Ireny Kosmowskiej na cmentarzu Powązkowskim

Córka Bronisławy z Radziejowskich i Romualda Kozłowskiego, właściciela wsi Rembieszyce, Lipnica i Wola Tesserowa; siostra Stefana Kozłowskiego działacza społecznego i rolniczego; ciotka Leona Kozłowskiego profesora archeologii UJK, premiera rządu RP w latach 1934–1935, Tomasza Kozłowskiego legionisty, posła na Sejm RP w latach 1931–1939, Anieli Kozłowskiej profesor botaniki i Zofii Kozłowskiej-Budkowej profesor historii UJ.

Życiorys

Wychowywała się w rodzinie znanej z patriotycznej tradycji – jej pradziadek Teodor Radziejowski, pułkownik wojsk polskich, walczył w kampaniach 1792, 1794, 1806–1807, 1809 i 1812 r. Podczas Powstania styczniowego dwór w Rembieszycach położony niedaleko Wiernej Rzeki udzielał pomocy i schronienia oddziałom powstańczym.

Kształciła się w Krakowie i Warszawie pod kierunkiem E. Masłowskiej, wychowanki Narcyzy Żmichowskiej. W 1878 wyszła za mąż za Wiktoryna Kosmowskiego, lekarza, pediatrę, działacza społecznego i zamieszkała w Warszawie. Dom Ireny i Wiktoryna Kosmowskich był jednym z popularnych salonów inteligencji warszawskiej w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku gromadzącym ludzi różnych światopoglądów i orientacji politycznych. Bywali w nim m.in. Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Aleksander Świętochowski, Piotr Chmielowski, Ludwik Krzywicki.

Angażowała się w działalność filantropijną, społeczną i oświatową. Należała do tajnego Kobiecego Koła Oświaty Ludowej, następnie Sekcji Kobiecej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a po r. 1900 do Zjednoczonego Koła Ziemianek szerzącego oświatę na wsi. W 1916 r. była współorganizatorką Towarzystwa Szerzenia Oświaty Drukowanym Słowem „Czytaj”. Brała udział w pracach Towarzystwa jako propagatorka czytelnictwa, współorganizatorka kolportażu i autorka wydawanych przez Towarzystwo broszur.

Pod koniec XIX w. zaczęła publikować artykuły w pismach kobiecych i literackich – Bluszcz, Słowo, Tygodnik Ilustrowany, Tygodnik Mód i Powieści podpisując swoje artykuły „Doktorowa Kosmowska”. Na początku XX wieku jej artykuły drukowały także Kurier Warszawski, Świat Kobiecy, Łan Polski, Ziemianka. Po wstąpieniu do Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego artykuły o folklorze i przemyśle ludowym ogłaszała w piśmie PTK Ziemia. Pod wpływem córki Ireny związanej od 1907 r. z ruchem ludowym zaczęła także pisać do pism ludowych. W okresie międzywojennym współpracowała z pismami młodzieży wiejskiej Siew, i Wici, pisywała do pism takich jak Kobieta Współczesna, Świat, Kurier Polski, Epoka, Wiedza i życie. Uczestniczyła w przygotowaniu pracy zbiorowej o Gabrielu Narutowiczu.

Bardzo płodna jako literatka i publicystka (tylko w latach 1907–1909 opublikowała 120 artykułów) napisała i wydała także kilkadziesiąt broszur i książek o różnorodnej tematyce – historycznej, społecznej, oświatowej, krajoznawczej, geograficznej. Książki i prace jej autorstwa sygnowane były zazwyczaj „I. W[iktorynowa]. Kosmowska” (w odróżnieniu od publikacji córki podpisywanych „Irena Kosmowska”).

Zmarła 29 grudnia 1931 r., została pochowana 2 stycznia 1932 na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 57-6-11). W jej pogrzebie brali udział m.in. Maciej Rataj, Stanisław Thugutt, Leon Wasilewski, Stanisław Cywiński, Witold Giełżyński, Tomasz Nocznicki.

Prace

• Do naszej młodzieży, Warszawa 1916.
• Przez oświatę do wolności, Warszawa 1916.
• Paweł Brzostowski, Warszawa 1916.
• Polska pieśń wolności w epoce porozbiorowej, Warszawa 1917.
• Towarzystwo Szkoły Ludowej w Galicji, Warszawa 1917.
• Narcyza Żmichowska i entuzyastki, Warszawa 1917.
• Domy ludowe u obcych i u nas, Warszawa 1918.
• Karol Libelt jako działacz polityczny i społeczny ur. 1807 um. 1875, Poznań 1918.
• Nasza stuletnia walka o niepodległość w portretach i życiorysach, Warszawa 1918.
• Tadeusz Czacki jako jeden z twórców szkolnictwa polskiego 1765-1813, Warszawa 1918.
• Związki młodzieży, Warszawa 1918.
• Biblioteka i Czytelnia. Podręcznik dla działaczów gminnych, 1919.
• Program społeczno-polityczny Adama Mickiewicza dla narodu polskiego, Warszawa 1919.
• Lud z nad Wisły ludowi z nad Odry, Warszawa 1920.
• Domy społeczne, Warszawa 1921.
• Południowa Słowiańszczyzna (Jugosławia), Warszawa 1922.
• Pomorze polskie i Gdańsk, Warszawa 1924.
• Zabytki Krakowa i nasi wielcy malarze, Warszawa 1924.
• Związki młodzieży polskiej od 1816 roku do naszych czasów, Warszawa 1924.
• Rumunia. Kraj i naród, Warszawa 1928.
• Estonia. Kraj i ludzie, Warszawa 1930.
• Pomorze. Zarys historyczny, geograficzny, gospodarczy i społeczny, Warszawa 1930.

Bibliografia

• Pogrzeb ś.p. Ireny Kosmowskiej, Ilustrowany Kurier Codzienny 4 stycznia 1932;
• Regina Kociowa, Irena Kosmowska, Warszawa 1960, LSW;
• Dioniza Wawrzykowska-Wierciochowa, Kosmowska z Kozłowskich Irena [w:] Polski słownik biograficzny, tom XIV/2 zeszyt 61, Wrocław 1969, Ossolineum;
• Anna Michalewska, Kosmowska Irena z d. Kozłowska [w:] Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa 1972, PWN;
• Zofia Kozłowska-Budkowa, Wspomnienia z lat 1893-1923, Kraków 1986, maszynopis.