Irena Kosmowska
Irena Kosmowska (ur. 20 grudnia 1879 w Warszawie, zm. 21 sierpnia 1945 w Berlinie) – polska działaczka niepodległościowa, ludowa i oświatowa, posłanka na Sejm Ustawodawczy oraz I i II kadencji w II RP. Jej matką była Irena W. Kosmowska, również znana działaczka społeczna.
 Irena Kosmowska | |
| Data i miejsce urodzenia |
20 grudnia 1879 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
21 sierpnia 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
 
| |
_1.JPG)
Życiorys edytuj
Urodziła się w rodzinie inteligenckiej, była córką Wiktoryna i Ireny z Kozłowskich[1]. Uczyła się początkowo w domu, następnie ukończyła tajną pensję w Warszawie i szkołę gospodarczą dla córek ziemiańskich w Kuźnicach koło Zakopanego (1898). Po powrocie do Warszawy wykładała od 1903 na kierowanych przez Jadwigę Dziubińską i Marię Wehyro kursach dla ochroniarek wiejskich w Mariadwinku k. Warszawy. Od 1905 do 1908 studiowała historię i literaturę polską jako wolna słuchaczka na uniwersytecie we Lwowie. Poznała wówczas wielu działaczy galicyjskiego ruchu ludowego, m.in. Marię i Bolesława Wysłouchów, pod których wpływem włączyła się do działalności politycznej. Od 1908 współpracowała, a w l. 1909–1915 była współredaktorką „Zarania”, gdzie publikowała pod pseudonimem Jasiek z Lipnicy. Od 1911 redagowała także dodatek do „Zarania”, „Świt – Młodzi idą”, w którym drukowała utwory młodych poetów ludowych. Była współorganizatorką i sekretarzem generalnym Towarzystwa Kółek Rolniczych im. S. Staszica, gdzie zajmowała się m.in. popularyzacją spółdzielczości wiejskiej. Dzięki jej pomysłowi i wysiłkom oraz pieniądzom powstała w 1913 r. szkoła dla dziewcząt w Krasieninie. Przed I wojną światową brała udział w organizowaniu szkół rolniczych w Kruszynku, Gołotczyźnie, Sokołówku i Bratnem. Wraz z Jadwigą Dziubińską opracowała program pierwszych szkół ludowych wzorowany na duńskich uniwersytetach ludowych i czeskich szkołach rolniczych[2].
W latach poprzedzających I wojnę światową związała się z lewicą niepodległościową, reprezentując ruch zaraniarski w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Wraz z Maksymilianem Malinowskim redagowała w 1914 nielegalny, popierający irredentę antyrosyjską, dodatek do „Zarania” pt. „Na naszej ziemi”. Po wybuchu wojny uczestniczyła w pracach Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych, była także czynna w tajnej Lidze Kobiet Pogotowia Wojennego i tworzącej się Polskiej Organizacji Wojskowej. W maju 1915 została aresztowana, a w lipcu 1915 wraz z grupą ponad 150 zaraniarzy wraz Maksymilianem Malinowskim wywieziona w głąb Rosji. Przebywała przez pewien czas w więzieniu na Tagance w Moskwie[3]. Dzięki staraniom rodziny została zwolniona za kaucją i zamieszkała w Petersburgu, gdzie działała w Polskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny[4] organizując kursy oświatowe dla uchodźców.
Po powrocie do kraju w 1918 przystąpiła do PSL „Wyzwolenie”. W listopadzie tego samego roku była wiceministrem opieki społecznej w rządzie Ignacego Daszyńskiego[5]. W latach 1919–1931 była członkinią Zarządu Głównego PSL „Wyzwolenie”, a w latach 1919–1930 posłanką na Sejm z ramienia tej partii. Reprezentowała Polskę w Międzynarodowej Unii Parlamentarnej[6]. Jako jedna z 10 posłów na Sejm Ustawodawczy z województwa lubelskiego była członkiem Wojewódzkiego Komitetu Obrony Narodowej w Lublinie w 1920[7]. Była przeciwniczką dwuizbowego parlamentu. W 1930 została skazana na pół roku więzienia za wystąpienie przeciwko Józefowi Piłsudskiemu. W 1931 w wyniku zjednoczenia ugrupowań ludowych została członkinią Stronnictwa Ludowego, gdzie zasiadała w Radzie Naczelnej (1931–1939); od 1939 była też członkinią Naczelnego Komitetu Wykonawczego SL. Redagowała organ partii „Zielony Sztandar”. Wspomagała działalność Związku Młodzieży Wiejskiej RP[5]. W 1932 współorganizowała Towarzystwo Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”. Była też członkinią Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela, a także Czerwonej Pomocy w Polsce.
Podczas II wojny światowej uczestniczyła w działaniach podziemnego ruchu ludowego (SL „Roch”). Aresztowana została w nocy z 18 na 19 lipca 1942 przez gestapo. Więziona była początkowo na Pawiaku, a następnie w Berlinie (Moabit), gdzie zmarła 21 sierpnia 1945 wskutek ran, jakie odniosła kilka miesięcy wcześniej podczas bombardowania miasta. Pochowana została w 1961 w Alei Zasłużonych na cmentarzu wojskowym na Powązkach (kw.A25-tuje-8)[8].
Odznaczona edytuj
Odznaczona Krzyżem Niepodległości (1938)[9]. Pośmiertnie odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy.
Przypisy edytuj
- ↑ Czy wiesz kto to jest, pod red. Stanisława Łozy, Warszawa 1938, s.367
- ↑ Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego (makieta), Warszawa 1989, s. 194
- ↑ Jan Molenda,Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim, Warszawa 1965, s.35
- ↑ Adam Miodowski, Działalność polityczno-wojskowa polskich kręgów proaktywistycznych w Rosji w okresie międzyrewolucyjnym (marzec–listopad 1917 r.), w: „Białostockie Teki Historyczne”, t. 8/2010, s. 109.
- ↑ a b Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego (makieta), Warszawa 1989, s.195
- ↑ Kto był kim w II Rzeczypospolitej, pod red. Jacka M. Majchrowskiego przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana, t.II, Warszawa 1994, s. 324
- ↑ Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 419.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-30].
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z Mieczami, Krzyża Niepodległości i Medalu Niepodległości, Monitor Polski nr 140/1938.
Bibliografia edytuj
- Hasło w encyklopedii WIEM. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-07)].
- Encyklopedia Powszechna PWN, tom 2
- Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego (makieta), Warszawa 1989, s.194–195
- Słownik biograficzny Żołnierzy Batalionów Chłopskich IV Okręg Lublin, s. 267. pod redakcją Mariana Wojtasa, Lublin 1998. ISBN 83-85223-60-6
- Hanna Michalska: Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945; poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 201–202. ISBN 83-06-01195-3.