Iwan Dziuba

Iwan Dziuba
	; Ivan Dziuba (2004)
Data i miejsce urodzenia	26 lipca 1931 ; Mykołajiwka, USRR, ZSRR
Data i miejsce śmierci	22 lutego 2022 ; Kijów
	Minister kultury Ukrainy
Okres	od 17 listopada 1992; do 19 sierpnia 1994
Poprzednik	Łarysa Chorołeć
Następca	Dmytro Ostapenko
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Iwan Mychajłowycz Dziuba (ukr. Іван Михайлович Дзюба, ur. 26 lipca 1931 we wsi Mykołajiwka w obwodzie donieckim, zm. 22 lutego 2022 w Kijowie^[1]) – ukraiński pisarz, redaktor, literaturoznawca, dysydent, w latach 1992–1994 minister kultury Ukrainy.

Życiorys

Pochodził z rodziny robotniczej. Ojciec zginął na froncie, matka była sanitariuszką^[2].

Jeden z liderów pokolenia lat 60. (szistdesiatnykiw)^[3], sekretarz Wydziału Literatury, Języka i Wiedzy o Sztuce Akademii Nauk Ukrainy, redaktor czasopisma „Suczasnist´” („Współczesność”) (1992–2002)^[3], prezes Narodowego Stowarzyszenia Ukraińców, współprzewodniczący kolegium red. wydawnictwa Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny (Encyklopedia współczesnej Ukrainy)^[2].

W swoim głośnym eseju pt. Internacjonalizm czy rusyfikacja? (Інтернаціоналізм чи русифікація?), nie odstępując od podstawowych założeń oficjalnej ideologii marksistowsko-leninowskiej, próbował zwrócić uwagę władz na trudną sytuację narodu ukraińskiego w ZSRR. Najmocniejszy wydźwięk miały fragmenty poświęcone rusyfikacji, przykładom ukrainofobii, historii rosyjskiej ekspansji i wielkomocarstwowego szowinizmu. Pracę wkrótce rozpowszechnił samwydaw, czytano ją w odpisach na całej Ukrainie. Szybko trafiła też za granicę. W 1968 roku wydawnictwo „Suczasnist´” w Monachium jako pierwsze wydało ją w formie książkowej. Później została przetłumaczona na wiele języków. Publikacja książki za granicą spowodowała prześladowania Dziuby, wykluczenie ze Związku Sowieckich Pisarzy Ukrainy, a następnie proces i skazanie w 1973 roku na pięć lat łagru i pięć lat zesłania. Złamany przez władzę, zmuszony do publicznej samokrytyki i częściowego przyznania się do winy, został ostatecznie zwolniony z odbywania kary ze względu na zły stan zdrowia^[2].

Po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę kontynuował pracę naukową, poszukując odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące ukraińskiej kulturologii i państwowotwóczości^[3]. W latach 1992–1994 sprawował urząd ministra kultury Ukrainy^[2].

Prace

Źródło:^[3]

Zwyczajna liudyna czy miszczanyn? (Звичайна людина чи міщанин?, 1959);
Internacionalizm czy rusyfikacija (Інтернаціоналізм чи русифікація?, 1965);
Hrani krystała (Грані кристала, 1978);
Stefan Zorian w istoriji wirmenśkoji literatury (Стефан Зорян в історії вірменської літератури 1982);
Awtohrafy widrodżennia (Автографи відродження 1986);
Sadriddin Ajni (Садріддін Айні 1987);
U wsiakoho swoja dola (У всякого своя доля, 1989);
Bo to ne prosto mowa, zwuky (Бо то не просто мова, звуки, 1990);
Zastukały serdesznu wolu… (Застукали сердешну волю…, 1995);
Miż kulturoju i politykoju (Між культурою і політикою, 1998);
Spraha (Спрага, 2001);
Pastka (Пастка, 2003).

Odznaczenia

Bohater Ukrainy (2001)^[4]
Order Księcia Jarosława Mądrego V klasy (2022)^[5]
Order Wolności (2009)^[6]
Narodowa Nagroda im. Tarasa Szewczenki (1991)^[7]

Przypisy

↑ Помер літературознавець, дисидент, Герой України Іван Дзюба. Radio Swoboda, 22.02.2024. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
↑ ^a ^b ^c ^d І.Рапп: Дзюба Іван Михайлович. віртуальний музей Дисидентський рух в Україні, 19.04.2005. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
↑ ^a ^b ^c ^d Дзюба Іван Михайлович. Енциклопедія Сучасної України. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
↑ Указ Президента України № 567/2001 «Про присвоєння звання Герой України». zakon.rada.gov.ua, 26.07.2001. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
↑ Указ Президента України № 27/2022 «Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України». president.gov.ua, 22.01.2022. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
↑ Указ Президента України № 26/2009 «Про відзначення державними нагородами України». zakon.rada.gov.ua, 16.01.2009. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
↑ Постанова Ради Міністрів УРСР № 52 «Про присудження Державних премій Української РСР імені Т. Г. Шевченка в галузі літератури, журналістики і мистецтва 1991 року». zakon.rada.gov.ua, 27.02.1991. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[1] Помер літературознавець, дисидент, Герой України Іван Дзюба. Radio Swoboda, 22.02.2024. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[khpg-2] І.Рапп: Дзюба Іван Михайлович. віртуальний музей Дисидентський рух в Україні, 19.04.2005. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[esu-3] Дзюба Іван Михайлович. Енциклопедія Сучасної України. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[4] Указ Президента України № 567/2001 «Про присвоєння звання Герой України». zakon.rada.gov.ua, 26.07.2001. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[5] Указ Президента України № 27/2022 «Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України». president.gov.ua, 22.01.2022. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[6] Указ Президента України № 26/2009 «Про відзначення державними нагородами України». zakon.rada.gov.ua, 16.01.2009. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[7] Постанова Ради Міністрів УРСР № 52 «Про присудження Державних премій Української РСР імені Т. Г. Шевченка в галузі літератури, журналістики і мистецтва 1991 року». zakon.rada.gov.ua, 27.02.1991. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]