Iwan Gonta

przywódca kozacki

Iwan Gonta, ukr. Іва́н Ґо́нта (ur. 1705 w Rososzkach, zm. 1768 w Serbach) – setnik nadwornej milicji magnata Franciszka Salezego Potockiego, w 1768 jeden z przywódców powstania chłopskiego na Ukrainie Prawobrzeżnej, tzw. koliszczyzny.

Iwan Gonta
Іва́н Ґо́нта
Ilustracja
Iwan Gonta, domniemany portret
setnik
Data i miejsce urodzenia

1705
Rososzki, powiat humański, Rzeczpospolita

Data i miejsce śmierci

1768
Serby, powiat bałcki, Rzeczpospolita

Przebieg służby
Jednostki

nadworna milicja wojewody kijowskiego

Stanowiska

setnik

Główne wojny i bitwy

Powstanie chłopów, hajdamaków i kozaków na Ukrainie w 1768
Rzeź humańska

Pomnik Gonty i Źeleźniaka w Humaniu z 2015 roku

Życiorys

edytuj

Syn ruskiego chłopa spod Humania. Był setnikiem nadwornej milicji wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego[1], od którego otrzymał w dzierżawę swoją rodzinną wieś oraz Oradówkę. Według wspomnień Weroniki Krebsowej[2], córki zarządcy Humania Rafała Mładanowicza[3], uratowanej przez Gontę podczas rzezi humańskiej, „on nie tylko mówił, ale także pisał pięknie po polsku, a jego wychowanie było takie, że teraz można uznać go za szlachcica[4]. Franciszek Salezy Potocki miał zamiar nobilitować Gontę[3].

Razem z dowodzonym przez siebie oddziałem zamiast bronić Humania zdradził Potockiego i dołączył do hajdamaków Maksyma Żeleźniaka. Po rzezi w Humaniu dokonanej 21 czerwca 1768, w której mordowano szlachtę, Żydów oraz kler rzymskokatolicki i unicki[1], chłopi ruscy ogłosili go księciem humańskim.

Osobne artykuły: KoliszczyznaRzeź humańska.

7 lipca (27 czerwca s.s) 1768 pojmany przez Rosjan podstępem (podczas pozornej fraternizacji uczestników koliszczyzny z Kozakami dońskimi – żołnierzami Imperium Rosyjskiego)[5] wraz z 65 Kozakami zaporoskimi (poddanymi Rosji) i 780 Kozakami poddanymi polskimi przez przybyłych pod Humań Kozaków dońskich – rosyjskich żołnierzy generała Kreczetnikowa[6], został wydany staroście halickiemu Franciszkowi Ksaweremu Branickiemu i stracony po torturach (obdarty ze skóry i poćwiartowany żywcem)[7] we wsi Serby (obecnie Hontiwka) koło Mohylowa.

Upamiętnienie postaci na Ukrainie

edytuj

Na Ukrainie jego postać otoczona jest szacunkiem, w m.in. miastach: Lwowie, Kijowie, Żytomierzu, Czerniowcach, Dubnie, Winnicy a także w samym Humaniu istnieją ulice jego imienia. W Kijowie ponadto działa organizacja jego imienia – „Fundacja na rzecz konsolidacji państwowości Ukrainy Iwana Gonty”. W Chrystynówce wzniesiono jego pomnik. Podczas odsłonięcia pomnika w Chrystynówce mer Mykoła Nakoneczny podkreślił, że pomnik Gonty będzie przypominał Ukraińcom, że powinni walczyć o ojczystą ziemię z jej ciemiężcami[8].

Iwan Gonta jest bohaterem poematu Tarasa Szewczenki pt. Hajdamacy (1841).

Przypisy

edytuj
  1. a b Leszczyński 2020 ↓, s. 216.
  2. Krebsowa Weronika z Mładanowiczów [w] Bibliografia Estreichera, t. 2, s. 488-489.
  3. a b Ольга Ковалевська, Проблема іконографії І. Ґонти в контексті політик пам'яті та сучасних досліджень, s. 141.
  4. Ольга Ковалевська, Проблема іконографії І. Ґонти в контексті політик пам'яті та сучасних досліджень, s. 147.
  5. Dowódca rosyjski Kołogrywow zadeklarował współpracę w walce przeciw szlachcie i w tym celu zażądał dostarczenia kajdan do wspólnego obozu, co kozacy Gonty uczynili. Następnie po libacji aresztowano Gontę i jego towarzyszy. Por. Franciszek Rawita-Gawroński Historya ruchów hajdamackich (w. XVIII), Brody 1913 t. II s. 219-220
  6. Franciszek Rawita-Gawroński Historya ruchów hajdamackich (w. XVIII), Brody 1913 t. II s. 219-220
  7. Źródło:Kalendarium dziejów Polski, ISBN 83-08-03025-4
  8. Morderca Polaków i Żydów ukraińskim bohaterem. [dostęp 2012-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-05)].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj