Jakub Gawath[1], także Jakub Gawatowicz, orm. Հակոբ Գավաթովիչ, Գավաթ, Hakop Gawatowicz, Gawat (ur. 17 marca 1598 we Lwowie, zm. 17 czerwca 1679 tamże) – polski pisarz ormiańskiego pochodzenia, a także tłumacz, dramatopisarz, nauczyciel, polemista oraz ksiądz katolicki.

Jakub Gawath
Kraj działania

I Rzeczpospolita

Data i miejsce urodzenia

17 marca 1598
Lwów

Data i miejsce śmierci

17 czerwca 1679
Lwów

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

„Tragedia albo wizervnk śmierci przeświętego Jana Chrzciciela...” wydany w Jaworowie w 1619

Życiorys

edytuj

Był synem ubogich mieszczan lwowskich. Dzięki swojej protektorce, Katarzynie z Kostków Sieniawskiej, właścicielce Brzeżan, studiował w Akademii Krakowskiej, gdzie w 1615 uzyskał tytuł bakałarza wydziału sztuk wyzwolonych. Dzięki protektorowi hetmanowi Stanisławowi Żółkiewskiemu został nauczycielem w Kamionce Strumiłowej.

Po śmierci hetmana Żółkiewskiego w 1620 w bitwie pod Cecorą został księdzem i poświęcił się pisarstwu religijnemu. W poł. XVII wieku jako kanonik lwowski zyskał wysoki autorytet w Rzeczypospolitej. W 1655 w czasie obrony Lwowa był posłem do Bohdana Chmielnickiego. Podobną misję pełnił w czasie oblężenia miasta w 1672 przez Turków.

Twórczość

edytuj

W Kamionce Strumiłowej w 1619 napisał swoje najbardziej znane dzieło – sztukę dramatyczną Tragaedię, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego, którą wystawił z udziałem swoich uczniów tego samego roku w czasie jarmarku świętojańskiego we Lwowie. Tragedia, składająca się z 5 aktów, intermediów, chórów, prologu i epilogu, zachowana w unikacie, jest uznawana za wybitne świadectwo barokowego teatru jarmarcznego. Dramat został zagrany dla uczestników odpustu lwowskiego odbywającego się w 1619. Nawiązując do sytuacji odpustowej autor wprowadził do sztuki jarmarcznych chłopów, a sam utwór przystosował do ich wyobrażeń oraz języka. W utworze zamieścił dwa wstępy w języku polskim oraz ruskim. Umieścił w nim także wątek martyrologiczny. Biblijna historia o św. Janie i Herodzie Antypasie, który po niezwykłym tańcu córki Herodiady obiecał jej dar, którym stała się głowa św. Jana, została ujęta w naiwnym ludowym stylu.

Gawath zajmował się również tłumaczeniami. M.in. przetłumaczył Liber specialis gratiae Mechtyldy z Hackeborn[2].

Dzieła

edytuj
  • Carmen in gratiam illustrium fratrum Nicolai et Procopii Sieniaviorum, dum ab extera gente reduces venirent 1619[3],
  • Kazanie, które na pogrzebie szlachetney Paniey J. MP. Elżbiety Ważyńskiey Dnia 4 Stycznia zmarłey, a 18 tegoż mies: w Kościele Wiżniańskim r. p. 1629 pochowaney miał X. Jakób Gawath Leopolita pleban Wizniański. Za dozwoleniem Urzędu duchownego. Lwów 1629[4],
  • Postylle Katholiczney o Swiętych Część Wtora Letnia, W kthorey się zawieraią Kazania na Swiętha Panny Maryey, Apostołow, Męczennikow y innych Swiętych, ktorych święta Kościoł zwykł obchodzić począwszy od ś. Jana Krzciciela aż do Adwentu. – War. B.,
  • Tragaedię, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego 1619,
  • Usługa codzienna Naświętszej Bogarodzice Pannie Maryjej dla Bractwa Nasłodszego Imienia onej..., Lwów 1647[5],
  • Szkoła cierpliwości[6],
  • Rosocoronetvm Marianvm varia pro varietate temporum Rosaria & Coronas, Deiparae Virginis ergò adornandae, nec non adorandae complectens. Kraków 1642[7],
  • Poseł Boskiey Łaskawości, Albo Wielkich Łask Duchownych, [...] Gertrvdzie S. Bogomyślnością wielce sławney Obwieszczenia: Wszelkiego stanu ludziom, do gorętszey sie, w miłości Bożey zaprawy, barzo pożyteczne: Piącią Części tey Xiąszki opisane, Gertruda Wielka; Dorota Daniłowiczówna; Jakub Gawath; Sebastian Nowogórski; Drukarnia Jezuitów Lwów W Drukarni Colleg. Societ. Iesv, y Sebastyana Nowogorskiego, 1648.
  • Kalendarz stary omylny y nie pewny. 1664[8],
  • Supplement dwom traktacikom o kalendarzu starym omylnym y niepewnym, Lwów 1665[9],
  • Terror Cleri totis[10]

Tłumaczenia

edytuj
  • Liber specialis gratiae Mechtyldy z Hackeborn przetłumaczone na język polski i wydane w 1645 we Lwowie pt. Zwierciadło Dvchowney Łaski, To iest: Dziwne Cudowney Pannie; Zakonnicy, y Xieniey Reguły Benedykta S. Zakonnic w Oetilstetynie, w Saskiey Ziemi Mechtildzie S. w vstawiczney Bogomyslnosci trwaiącey niebieskie objawienia...[11][12]

Przypisy

edytuj
  1. Karol Estreicher, Bibliografia polska Estreichera II ed./8 s. 108.
  2. „Cztery mistyczki, dwa imiona i jeden klasztor”.
  3. Carmen in gratiam illustrium fratrum Nicolai et Procopii Sieniaviorum, dum ab extera gente reduces venirent.Impressum in suburb. Javoroviensi apud S. Nicolaum A 1619.
  4. „Kazanie, które na pogrzebie szlachetney Paniey J. MP. Elżbiety Ważyńskiey Dnia 4 Stycznia zmarłey” We Lwowie w drukarni Jana Szeligi J. M. X. Arcybiskup. Druk. 1629.
  5. „Usługa codźienna Náswiętszey Bogárodźice Pánnie Maryey” na stronach biblioteki narodowej Litwy.
  6. „Szkoła cierpliwości”, Lwów 1640.
  7. „Rosocoronetvm Marianvm varia pro varietate temporum Rosaria & Coronas, Deiparae Virginis ergò adornandae, nec non adorandae complectens. Cum septendiali penso, atq; paruis pronominibus Jesus et Maria, et de Conceptione Virginis immaculata officiolis. Authore et collectore R. Jacobo Gawath artiū ac philos: bac: in archidioec: Leopolien. Parocho Wiznianen. Cracoviae, Typis Stanislai Bertvtowic, 1642.
  8. „Kalendarz stary omylny y nie pewny. Iz Obserwantów swoich barzo często omylnie Wielkanoc święcić sprawuje, y w co inszego dla tych omyłek wprawuje, co było y przeszłego roku 1663 y teraźniejszego 1664 będzie, krotka demonstracya. Z pozwoleniem Urzędu Duchownego.”, Drukowano we Lwowie, 1664.
  9. „Supplement dwom traktacikom o kalendarzu starym omylnym y niepewnym, którym iaśnie się dowodzi, że starego kalendarza obserwantowie, powinniby w każdym miesiącu całego roku Wielkanoc swoię, czasów y lat pewnych odprawować, ieśliby do poprawy pewney y nieomylney, nowego kalendarza nie przystąpili. Wydany przez W. X. Jakuba Gawatha kanonika lwowskiego. Z pozwoleniem urzędu duchownego we Lwowie.” Lwów, Roku pańskiego 1665.
  10. 'Terror Cleri totis, illi, cordium medullis apprehendendus nec non iugiter ruminandus. Ex libris Reuelationum S. Birgittae (sic) Viduae, regni Sueciae & Poloniae patronae per Jacobum Gawath Canon. Leop. excerptus et Superiorum permissu editus.”.
  11. Zwierciadło Dvchowney Łaski, To iest: Dziwne Cudowney Pannie; Zakonnicy, y Xieniey Reguły Benedykta S. Zakonnic w Oetilstetynie, w Saskiey Ziemi Mechtildzie S. w vstawiczney Bogomyslnosci trwaiącey niebieskie objawienia [...]: Na pięć Części rozdzielone: Z przydatkiem O Zywocie y Smierci Giertrudy S. rodzoney teyże Mechtildy S. Siostry, y z Zywotem samey Mechtildy S. nowo wynalezionym, Gertruda Wielka; Dorota Daniłowiczówna; Jakub Gawath; Sebastian Nowogórski; Drukarnia Jezuitów Lwów W Drukarni Colleg. Societ. Iesv, y Sebastyana Nowogorskiego, 1645.
  12. „Zwierciadło Duchowney Łaski To iest Dziwne Cudowney Pannie” w wersji cyfrowej na stronach Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej.

Bibliografia

edytuj
  • Sadok Barącz, Gawath Jakób. Szkic bibliograficzny, Poznań 1890.
  • Tragaedia, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego wyd. J. Lewański, w: Dramaty staropolskie, t. 2, W. 1959.

Linki zewnętrzne

edytuj