Janusz Szweycer
Janusz Szweycer, także Janusz Szwejcer, właśc. Janusz Wincenty Piotr Szweycer herbu Zadora (ur. 30 lipca 1876 w Rzeczycy, zm. 12 listopada 1959 w Poznaniu)[1][2][3] – szlachcic, ziemianin, założyciel miasta ogrodu Kolumna, właściciel dóbr miasto Łask, członek Rady Stanu, Radca Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego[4], przewodniczący Sekcji Rolnej Głównego Komitetu Obywatelskiego w Łodzi.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Rodzice |
Michał Teofil Adam Szweycer |
| Małżeństwo |
Maria Benigna Antonilla z d. Kożuchowska |
| Krewni i powinowaci | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujW 1896 rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, lecz został z niego usunięty ze względu na działalność patriotyczną. Studia ukończył w 1899 na Uniwersytecie Rolniczym w Berlinie, kończąc specjalizację związaną z technologią rolno spożywczą. W 1900 został dzierżawcą majątku Rzeczyca (należącego do jego ojca), obejmującego folwarki: Glina, Paulinów, Kawęczyn, Lubocz i Bartoszówka o powierzchni powyżej 2500 ha. Przez około 10 lat prowadził gospodarstwo, produkując ziemniaki dla 2 gorzelni[2].
Janusz Szweycer utrzymywał 2 ochronki organizujące tajne nauczanie dla dzieci służby oraz chłopów. Swoją służbę zapisał do kasy emerytalnej, zapewniając darmową i stałą opiekę lekarską. W powiecie rawskim założył Koło Porad Sąsiedzkich, będącym jednym z pierwszych w Polsce, w Rzeczycy zaś Rolniczą Spółkę Chłopską, której utworzenie przyczyniło się do: komasacji, likwidacji pastwisk wspólnych z dworem, wspólną naprawdę dróg, a także zainicjowanie powstania Ochotniczej Straży Pożarnej w Rzeczycy. W latach 1901–1903 uczestniczył w działalności Sekcji Rolnej przy Warszawskim Towarzystwie Popierania Przemysłu i Handlu. Z ojcem sporządził memoriały: „O potrzebie zakładania hipotek włościańskich”, „O zabezpieczeniu starości pracownikom rolnym”, „O formie organizacji ziemian w oparciu o wzory ziemstw w Rosji”[2].
W 1905 został członkiem Komisji dla podwyższenia płac i ordynarii dla pracowników rolnych, jednocześnie realizując te idee w swoich dobrach, w związku z czym jego pracownicy nie przystąpili do serii strajków rolnych obejmujących Królestwo Polskie. Jesienią 1905 po ogłoszeniu manifestu październikowego organizował manifestacje patriotyczne w Tomaszowie Mazowieckim, Rawie Mazowieckiej i Krzemienicy, w związku z czym został skazany na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności. W 1908 został Radcą Dyrekcji Głównej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, działając na tym stanowisko przez ponad 20 lat. W 1909 od ojca otrzymał miasto Łask, obejmujące 11 folwarków (5500 ha), które prowadził do 1939, w tym czasie budując tartak w Kolumnie, gorzelnię we Wronowicach, tworząc szkółki drzew owocowych w Woli Łaskiej i szkółki drzew ozdobnych w Poleszynie. Ponadto drenował folwarki, zakładał stawy rybne. W Łasku i Woli Łaskiej ograniczył rolnictwo do sadów owocowych[2].
Okres I wojny światowej
edytujW trakcie I wojny światowej wspierał ideę legionową oraz współpracował z Władysławem Sikorskim i Kazimierzem Sosnkowskim, przyjmując ich u siebie w domu[2]. Od 1915 był przewodniczącym Sekcji Rolnej działającej przy Głównym Komitecie Obywatelskim w Łodzi[5], pełniącym formę władzy obywatelskiej, po wycofaniu się administracji rosyjskiej z miasta[6].
W latach 1917–1918 Szweycer wybudował eklektyczny dworek w Ostrowie wg projektu Romualda Gutta[7]. W 1918 został członkiem Rady Stanu z okręgu łódzkiego, w której działał jako członek komisji rolnej[8]. W listopadzie 1918 w wyniku prośby gen. Tadeusza Rozwadowskiego utworzył oddział kawalerii dla 2 pułku ułanów w Kaliszu (do którego sam wstąpił), zaopatrując go w konie, siodła i mundury. Do czasu przebycia hiszpanki, przez pół roku służył jako ułan w sformowanym przez siebie pułku, następnie powrócił do domu.
Okres międzywojenny
edytujOd 1920 działał jako powiatowy komendant Straży Obywatelskiej oraz utworzył pluton dla 203 pułku ułanów[2]. Po wojnie Szweycer działał również w Okręgowym Towarzystwie Rolniczym w Łodzi[9].
Janusz Szweycer w latach 20. XX w. działał też jako prezes Koła Porad Sąsiedzkich, prezes wojewódzki Stronnictwa Chrześcijańsko-Rolniczego (późniejszego Stronnictwa Zachowawczego) oraz prezes diecezjalnej Akcji Katolickiej.
W 1925 wydzielił ze swoich dóbr 113 hektarów[10], przeznaczając je na realizację miasta-ogrodu o nazwie Las – Kolumna[2], głównie dla mieszkańców Łodzi i Pabianic[11], na bazie popularnej w tym czasie koncepcji miejscowości letniskowych w oparciu ideę tego rodzaju miejscowości Anglika – Ebenezera Howarda. Osada miała powstać przy istniejącej linii kolejowej Łódź – Kalisz. Dodatkowym elementem za realizacją tego zamysłu była Jego nadzieja na realizację jeszcze przedwojennej koncepcji przedłużenia podmiejskiej linii tramwajowej (vel kolejki dojazdowej; z Łodzi do Pabianic) z Pabianic do Zduńskiej Woli (przez Łask) i ewentualnie do Sieradza przez Łódzkie Wąskotorowe Elektryczne Koleje Dojazdowe; ŁWEKD. Plan nie doczekał się realizacji z powodu innych niż poprzednie warunków ekonomicznych po wojnie; również z powodu konkurencji licznych drobnych przedsiębiorstw komunikacji autobusowej na tej trasie. Tym niemniej ŁWEKD uruchomiły 20 VII 1934 stałą komunikację autobusową do Sieradza. Tak więc miejscowość w okresie międzywojennym miała liczne i zróżnicowane połączenia z Łodzią[12].
Podział działek nowej miejscowości został dokonany w latach 1928–1929 przez architekta Antoniego Jawornickiego. Wytyczył on rynek, działki pod szkołę, kościół, pocztę i przystanek kolejowy[13]. Koszty realizacji przedsięwzięcia pokrył częściowo Janusz Szweycer, budując stację kolejową i pocztę, a także przekazując tereny na realizację m.in.: kościoła, plebanii, rynku i parku oraz na inne cele publiczne[2]. Do realizacji części z nich powołał Towarzystwo Miłośników Miasta Lasu – Kolumna, któremu przekazał parcele[11] i które przeprowadziło inwestycje w infrastrukturę rekreacyjną – wzniesiono m.in. korty tenisowe, sklepy, restauracje, kąpielisko, szkołę, straż pożarną oraz elektrownię[10]. W krótkim okresie od założenia Kolumny powstało 30 pensjonatów i około 160 domów letniskowych[13], a miejscowość stała się popularnym kurortem letniskowym wśród łodzian i pabianiczan[11].
Okres II wojny światowej i po niej
edytujNa początku II wojny światowej Janusz Szweycer stracił 2 synów: Stanisława oraz Zbigniewa. W październiku 1939 został aresztowany i uwięziony w obozie przejściowym na Radogoszczu, w ramach dużej akcji łódzkiego gestapo skierowanej przeciwko inteligencji Łodzi i okolic (tzw. Intelligenzaktion)[14]. Został uwolniony po 4 miesiącach, po czym przeniósł się z żoną do Warszawy, gdzie mieszkał do powstania warszawskiego.
Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 zamieszkał w Poznaniu, gdzie podjął przerwane niegdyś studia historyczne[2] na Uniwersytecie Poznańskim i ukończył je z tytułem magistra w wieku 78 lat[15]. W związku ze znajomością łaciny i paleografii łacińskiej współpracował z profesorem Gerardem Labudą wspierając go w odczytywaniu średniowiecznych dokumentów. Ponadto działał w Polskim Towarzystwie Historycznym i Polskim Związku Zachodnim[2].
Życie prywatne
edytujJanusz Szweycer wywodził się z rodziny ziemiańskiej. Jego rodzicami byli: Michał Teofil Adam Szweycer h. Zadora (1843–1919) i Eufemia Suska z Giżyc h. Pomian (1854–1937). Żoną była zaś Maria Benigna Antonilla Dzik-Kożuchowska z Kożuchowa h. Doliwa (1885–1967), z którą miał siedmioro dzieci[1]:
- Andrzeja (1912–1990), docenta doktora habilitowanego Akademii Rolniczej w Poznaniu,
- Stanisława (1913–1939), podchorążego 1 pułku ułanów, który poległ w walce z Niemcami we wsi Weliny–Ruś, odznaczonego pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V klasy,
- Janinę Grupińską (1914–1994),
- Tomasza (1916–2008),
- Janusza (1918–2006),
- Zbigniewa (1920–1939), podchorążego 2 pułku ułanów, który poległ w bitwie z Niemcami w Woli Gułowskiej, odznaczonego pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V klasy,
- Marię (1922–1996), zakonnicę w klasztorze Sacre Coeur, misjonarkę[2][1].
Dziadkiem Janusza Szweycera był Wincenty Szweycer, brat Michała Szweycera[16].
Janusz Szweycer zmarł w Poznaniu[2], lecz został pochowany na cmentarzu rzymskokatolickim w Łasku[4]. W pogrzebie uczestniczyły władze miejskie wraz z pierwszym sekretarzem PZPR, a także lekarzem Żydem uratowanym przez Szweycera podczas II wojny światowej. Władze umożliwiły również mieszkańcom Łasku zamknięcie sklepów, by ci mogli uczestniczyć w pogrzebie[2].
Odznaczenia
edytuj- Złoty Krzyż Zasługi – za działalność społeczną,
- Order Św. Grzegorza Wielkiego – za działalność w Kościele[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Janusz Wincenty Piotr Szweycer h. Zadora [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-01-11].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Antoni Arkuszewski, Czesława Ciepłowska, Ziemianie polscy XX wieku, Warszawa: Wyd. DiG, 1992–2016, ISBN 83-85490-05-1, OCLC 34118021 [dostęp 2022-01-11].
- ↑ Janusz Wincenty Piotr Szweycer b. 30 Nov 1876 Rzeczyca, łódzkie, Polska d. 12 Oct 1959 Poznań: Ulężałka – nasza genealogia [online], ulezalka.genealogiapolska.pl [dostęp 2022-01-11].
- ↑ a b Robert Pańkowski, Związek Szlachty Polskiej | Łask | Szlacheckie i ziemiańskie groby [online], szlachta.org.pl [dostęp 2022-01-11] (pol.).
- ↑ Aneta Stawiszyńska, Zagonki jako forma pomocy mieszkańcom Łodzi w czasie I wojny światowej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2013, T. XC [online] [dostęp 2022-01-11].
- ↑ Aneta Stawiszyńska, Łódź. W latach I wojny światowej, Oświęcim 2016, ISBN 978-83-65495-27-3, OCLC 953981480 [dostęp 2022-01-11].
- ↑ Zamki i Pałace Województwa Łódzkiego – Ostrów-dwór [online], Zamki i Pałace Województwa Łódzkiego [dostęp 2022-01-11] (pol.).
- ↑ Zdzisław Julian Winnicki, Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917–1918), Wrocław 2017.
- ↑ Informator m. Łodzi: z kalendarzem na rok 1920., t. 2, Łódź: Magistrat bc.wbp.lodz.pl, 1919 [dostęp 2022-01-11].
- ↑ a b Magdalena Baranowska, Rozwój historyczny podłódzkich miast-ogrodów na przykładzie Miasta-Lasu Kolumny, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2008, ISBN 978-83-7525-225-5 [dostęp 2022-01-11] (pol.).
- ↑ a b c O Kolumnie [online], kolumnazso.pl [dostęp 2022-01-11] (pol.).
- ↑ Źródlak Wojciech i inni, Łódzka podmiejska komunikacja tramwajowa 1901–2001, Łódź 2001.
- ↑ a b Tu warto się wybrać w naszym regionie: miasteczko w lesie, czyli Łask Kolumna [online], Łask Nasze Miasto, 16 maja 2021 [dostęp 2022-01-11] (pol.).
- ↑ Rapalski Stanisław, Byłem w piekle. Wspomnienia z Radogoszcza. Wyd. III, Łódź 1969, ss. 63, 166.
- ↑ Znane rody województwa łódzkiego [online], Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych [dostęp 2022-01-11] (pol.).
- ↑ Michał Teofil Adam Szweycer h. Zadora [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-01-11].