Jaspis

Jaspis (nazwa pochodzi od greckiego słowa ἴασπις, iaspis 'cętkowany kamień') – skała osadowa, zbita, drobnoziarnista, zbudowana z chalcedonu i kwarcu – występują one w zmiennych proporcjach. Zawiera różne minerały spełniające rolę domieszek są to: hematyt, goethyt, magnetyt, mangan, chloryty, aktynolit, epidot, zoisyt. Związki żelaza nadają jaspisom barwę brązową, żółtą, czerwoną lub zieloną.

jaspis

jaspis czerwony – brekcjowaty

Właściwości

• Wzór chemiczny: SiO₂
• Układ krystalograficzny: trygonalny
• Barwa: wszystkie barwy, pasiasty lub plamisty
• Rysa: biała, żółta, brązowa, czerwona
• Twardość w skali Mohsa: 6,5–7
• Gęstość: 2,58–2,91 g/cm3
• Łupliwość: brak
• Przełam: haczykowaty, muszlowy

Jaspis jest odmianą chalcedonu, niekiedy jednak ze względu na ziarnistą strukturę traktuje się go jako samodzielną grupę w obrębie grupy kwarców.

Odmiany

Ze względu na różne cechy wyróżnia się szereg odmian jaspisu:

• basanit – drobnoziarnisty, czarny; stosowany przez jubilerów do próby rysy
• jaspis czerwony – najczęściej spotykany, jaskrawoczerwony
• jaspis agatowy – żółto, brązowo lub zielono nakrapiany, zrośnięty z agatem
• jaspis biały – cała biała odmiana jaspisu
• jaspis Kalahari – czerwono-brązowo-żółta odmiana, pochodzi z RPA
• jaspis egipski – (kwarc niklowy) silnie żółty i czerwony.
• jaspis krwisty – odmiana jaspisu czerwonego, nieco jaskrawsza, wydobywany z Indii i Czech
• jaspis pejzażowy – brązowy, przypominający pejzaż rysunek wywołany tlenkiem żelaza
• jaspis pasiasty – struktura warstwowa z szerszymi lub węższymi pasami
• jaspis orbikularny (kulisty)
• jaspis pstrokaty
• jaspis ruinowy
• jaspis krajobrazowy – wzór przypomina krajobraz
• jaspis czarny
• jaspis dalmatyński
• jaspis tygrysi
• jaspis brekcjowaty
• jaspis gruzowy (ruinowy)
• jaspis pasowy
• jaspis kwiatowy
• jaspis leopardzi
• jaspis cętkowany
• jaspis zebra
• jaspis zielony
• jaspis żółty
• jaspis z Nunkirchen – białoszarawy, znaleziony w Nadrenii. Barwiony błękitem berlińskim, jako „niemiecki lapis” – imituje lapis lazuli
• mokait – z różowymi lub jasnoczerwonymi chmurkami; znaleziony w Australii
• rogowiec – bardzo drobnoziarnisty, szary, brązowoczerwony, rzadziej zielony lub czarny
• silex – żółto i brązowoczerwono plamisty lub pasiasty.
• unakit – kamień zieleno(epidot) – różowy(ortoklaz), często z domieszkami kwarcu (bezbarwny lub w odcieni bieli).

Występowanie

Zazwyczaj w skałach osadowych w postaci drobnych wkładek; jako wypełnienie szczelin lub żył oraz w postaci buł. Często występuje w formie otoczaków w osadach aluwialnych i lodowcowych. Jest szeroko rozpowszechniony, czasami tworzy duże wystąpienia o charakterze złóżowym.

Miejsca występowania:

• Świat: Meksyk, USA, Rosja – (Ural i Syberia), Chiny, Indie.

• Polska: Niedźwiedzia Góra, k. Krzeszowic.

Zastosowanie

• Materiał jubilerski
• materiał dekoracyjny, do wyrobu przedmiotów użytkowych i artystycznych
• atrakcyjne jego odmiany są poszukiwane przez kolekcjonerów
• używany jako kamień okładzinowy

Zobacz też

• geologia, minerał

Bibliografia

• W. Szumann, „Kamienie szlachetne i ozdobne”, ISBN 83-7020-324-8, Warszawa 2004.
• N. Sobczak, „Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych”, ISBN 83-7001-030-X, Warszawa 1986.
• Rupert Hochleitner: Minerały i kryształy. Określanie minerałów według barwy rysy. Warszawa: Muza S.A, 1994. ISBN 83-7079-281-2.
• O. Medenbach, „Leksykon Przyrodniczy. Minerały”, ISBN 83-86146-44-3, Warszawa 1995.
• „Podręczny Leksykon Przyrodniczy. Minerały i kamienie szlachetne”, ISBN 83-7391-099-9, Warszawa 2004.
• KazimierzK. Maślankiewicz KazimierzK., Kamienie szlachetne, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1987, ISBN 83-220-0299-8, OCLC 749499901 .
• C. Hall, „Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne”, ISBN 83-7184-838-2, Warszawa 2000.
• Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Barbara Zapolska (tłum. z hiszp.). Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.