Agat
Agat – półszlachetny minerał, wielobarwna, wstęgowa odmiana chalcedonu. Nazwa pochodzi od rzeki Achates (dzisiaj Dirillo) w południowej Sycylii we Włoszech, gdzie wydobywano go już w starożytności.
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
SiO2 - tlenek krzemu(IV) |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
6,5-7 |
| Przełam |
Muszlowy, z bardzo ostrymi krawędziami |
| Łupliwość |
brak |
| Pokrój kryształu |
Struktura skrytokrystaliczna krzemionki |
| Układ krystalograficzny | |
| Gęstość minerału |
2,58-2,64 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
Pasiasty. Biały do szarego, jasnoniebieski, pomarańczowy do czerwonego, czarny |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
woskowy |
| Współczynnik załamania |
1,530-1,540 |
| Inne |
Przeświecający, dwójłomność do +0,004 (B-G) |
Agaty powstają w geodach. Zbudowane są z wielu różnokolorowych, naprzemianległych (najczęściej bladych) warstw. Powstawanie pasm było prawdopodobnie wynikiem zachodzących procesów wielokrotnego wydzielania się krzemionki z roztworów lub cyklicznego wytrącania się pigmentu w żelu krzemionkowym. Zróżnicowana jest też barwa agatów – powodują ją bardzo drobne wrostki różnych minerałów np. chlorytów, hematytu, goethytu. Przeważają warstwy szare, różowawe i brunatne, rzadko występują żywsze barwy: czerwone, zielone, czarne. Stąd stosowane bardzo często sztuczne barwienie agatów.
Odmiany agatuEdytuj
- agat forteczny – wstęgi agatu o poszarpanych krawędziach, przypominających bastiony dawnych fortec,
- agat mszysty – ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat mu nie przysługuje,
- agat dendrytowy – bezbarwna lub białawo-szara, przeświecająca odmiana chalcedonu o „rysunkach” przypominających drzewa lub paprocie, zwanych dendrytami,
- agat pejzażowy (krajobrazowy, obrazkowy) – agat dendrytowy, który ze względu na brązowe lub czerwonawe odcienie oraz wrośnięte dendryty tworzy coś w rodzaju pejzażu. Ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat nie jest usprawiedliwiona,
- muszkowiec (agat muszkowy); a. dendrytowy, w którym dendryty tworzą niezwiązane ze sobą, kłębiaste zrosty, przypominające grupy siedzących much,
- agat oczkowy – rysunek w kształcie pierścienia o punkcie centralnym przypominającym oko. Typ agatu kolistego,
- agat ognisty – bardzo rzadka odmiana o budowie nerkowatej, nieprzezroczysty, zawierający limonit, chalcedon warstwowy o zbliżonej do opala grze barw (iryzacja), która powstaje wskutek ugięcia i załamania światła na wrostkach żelaza, występuje w Meksyku i USA – Arizona,
- agat sagenitowy,
- enhydros – migdał agatu lub jednobarwna buła chalcedonu, niekiedy wypełniona wodą, przeświecającą przez ścianki. Po wyjęciu ze skały macierzystej ciecz zwykle wkrótce wysycha,
- karneolonyks,
- onyks – kamień warstwowy, biało-czarny (cenna odmiana agatu). Jest to też nazwa jednobarwnego chalcedonu np. czarny onyks,
- sard – agat o koncentrycznych strefach zewnętrznych i pakiecie równoległych wstęg,
- sardonyks (sardonik) – kamień warstwowy biało-czerwony (odmiana agatu).
- agat warstwowy (szczelinowy) – powstają w szczelinach różnych skał. Warstwowanie tej odmiany agatu dosyć często bywa rozwinięte symetrycznie względem płaszczyzny symetrii szczeliny.
WystępowanieEdytuj
Wśród skał wylewnych w postaci geod, a także wśród skał osadowych. Tworzyły się w procesie zastygania lawy. Powstające pustki wypełniały się stopniowo roztworami zawierającymi krzemionkę. Przerwy w dopływie roztworów i ich zmieniający się skład chemiczny stały się przyczyną zróżnicowanego zabarwienia poszczególnych warstw.
Miejsca występowania: Brazylia, Urugwaj, Indie, Republika Malgaska, Rosja, USA, Namibia, Czechy
Polska – największe i najbogatsze wystąpienia agatów są na Dolnym Śląsku, na Pogórzu Kaczawskim i Izerskim (niecka północnosudecka) i w Górach Kamiennych (niecka śródsudecka), przede wszystkim koło miejscowości Nowy Kościół i Płóczki Górne (zob. agaty z Płóczek Górnych). Pomniejsze ilości są także w okolicach Tłumaczowa i Kamiennej Góry oraz w regionie Przeździedza – Wleń. Występują tam w permskich skałach wylewnych – melafirach i ich tufach. Agaty występują również w okolicach Krzeszowic (Rudno i Regulice) w Małopolsce. W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się Muzeum Agatów (powstałe 12.11.2005), prezentujące ekspozycje agatów z Płóczek Górnych oraz z okolic Krakowa.
ZastosowanieEdytuj
- W starożytności wykonywano z niego amulety i pieczęcie: pieczęcie babilońskie, perskie, sygnety rzymskie i greckie, kamee i gemmy, miniatury, ozdabiano nimi ołtarze, naczynia; brosze, wisiory wykonuje się do dnia dzisiejszego.
- Agaty były pospolicie wykorzystywane w sztuce baroku – puzderka, tabakierki, amulety, sygnety, drobne przedmioty, nawet meble np. sekretarzyk króla Jana III wysadzany agatami (Wilanów).
- Dziś są chętnie stosowane w jubilerstwie – kaboszony, paciorki (kulki), płytki, w rzeźbiarstwie artystycznym. Stosuje się także techniki barwienia agatów. W ezoteryce agat uznawany jest za minerał biznesmenów.
- W pozłotnictwie do polerowania powierzchni, w celu uzyskania połysku w technice pulmentowej.
- Obecnie stosowany w mechanice precyzyjnej, do wyrobu materiałów ściernych i polerskich, łożysk, elementów wag, moździerzy, tłuczków.
- Przykłady agatów
Agat z Rudaw
Oszlifowany agat z wybrzeża jeziora Górnego w Minnesocie (USA)
.jpg)
