Katechizm Martynasa Mažvydasa
Katechizm Martynasa Mažvydasa – pierwszy druk litewski wydany w 1547 roku w Królewcu w drukarni Jana Weinreicha.
 strona tytułowa | |
| Autor |
Martynas Mažvydas |
|---|---|
| Typ utworu |
katechizm |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język |
łacina, litewski |
| Data wydania |
1547 |
Historia edytuj
Książka została wydana przez litewskich luteran, którzy schronili się w Prusach Książęcych[1].
Na stronie tytułowej znalazł się tytuł: Catechismvsa prasty Szadei, Makslas skaitima raschta yr giesmes del kriksczianistes bei del berneliu iaunu nauiey sugulditas Karaliavczvi VIII. dena Meneses Sausia, Metu vßgimima Diewa. M.D.XLVII. Kalendarz ma 79 stron i rozmiar 18x11 cm. Według szacunków badaczy został wydany w nakładzie 300 egzemplarzy[2].
Treść edytuj
Książka zaczyna się od dedykacji w języku łacińskim Ad Magnum Ducatum Lituanie. Po niej znajdują się dwie przedmowy: pierwsza w języku łacińskim, która tłumaczy naczelną zasadę luteranizmu – udostępnienia Słowa Bożego wierzącym, a druga wierszowana, w języku litewskim zaczyna się od słów[1]:
Brolei seseris imkiet mani ir skaiskaitikiet Ir tatai skaitidami permanikiet. Maksla schito tewai iusu trakszdawa tureti Ale to negaleia ne venu budu gauti. (Bracia i siostry, weźcie mnie do rąk i czytajcie, A czytając rozważajcie. Wasi ojcowie pragnęli mieć tę naukę, Ale nie mogli jej w żaden sposób otrzymać.)[3]
Przedmowa ta zawiera akrostych, który zaczyna się w 3 wierszu i kryje napisane po łacinie nazwisko autora książki Martinusa Masvidiusa. Fakt ten odkrył w 1938 roku polski językoznawca Jan Safarewicz[1]. Po przedmowach umieszczono elementarz zatytułowany: Pygus ir trumpas mokslas skaititi ir raschity (Tania i krótka nauka czytania i pisania) z litewskim alfabetem. Kolejna część zawiera katechizm: Dekalog, Wierzę w Boga Ojca i Ojcze Nasz, opis chrztu świętego i sakramentów, a także obszerny wykład nauk społecznych i moralnych. Ostatnią częścią jest śpiewnik zawierający jedenaście pieśni z zapisem nutowym[1].
Zachowane egzemplarze edytuj
Przed II wojną światową jedyny znany egzemplarz był przechowywany w Królewcu. Na jego podstawie zostało przez Jurgisa Gerulisa wydane faksymile. W wyniku działań wojennych znalazł się on w Polsce wśród księgozbiorów zabezpieczonych. Stamtąd trafił i jest do dziś przechowywany w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu[4].
Drugi egzemplarz pochodzący z kolekcji hrabiego Woroncowa i znajdujący się w Bibliotece im. Gorkiego w Odessie w styczniu 1957 drogą wymiany pozyskała Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego[4].
Egzemplarz toruński jest bardzo rzadko udostępniany. Przechowuje się go w sejfie razem z najcenniejszymi zbiorami. Egzemplarz przechowywany w Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego można zobaczyć na początku kwietnia każdego roku, gdy jest pokazywany z okazji rocznicy założenia Uniwersytetu Wileńskiego przez króla Stefana Batorego. Egzemplarz ten został ubezpieczony, a jego wartość wyceniono na 5 mln euro[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Niemojowski N. Katechizm Martynasa Mažvydasa – o narodzinach litewskiego słowa drukowanego Przegląd Środkowo-Wschodni 2018 nr 3 s. 71-100
- ↑ Mikkelsen D. B. 450 året for den første tryktelitauiske bog[Dostęp 2019-07-07]
- ↑ Martinus Mosvidius W:Widziałem świat. Skrypt do kursu historii literatury litewskiej 2014 ISBN 978-609-467-086-2 s. 19-20
- ↑ a b c Tajemnicze losy pierwszej litewskiej książki [online], Przegląd Bałtycki, 14 kwietnia 2017 [dostęp 2019-07-07].