Klon ostroząbkowy

gatunek rośliny

Klon ostroząbkowy (Acer argutum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Jest to małe drzewo, zwykle o krzewiastym pokroju, występujące naturalnie w wilgotnych, górskich lasach Japonii (endemit tego kraju). Rośnie też w uprawie w klimacie umiarkowanym półkuli północnej, głównie w kolekcjach.

Klon ostroząbkowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

mydleńcowate

Rodzaj

klon

Gatunek

klon ostroząbkowy

Nazwa systematyczna
Acer argutum Maxim.
Bull. Acad. Imp. Sci. Saint-Pétersbourg 12:226. 1867 (Diagn. pl. nov. jap.)[3]
Synonimy
  • A. diabolicum subsp. argutum (Maxim.) Wesmael.
  • A. palmatum var. plicatum Léveillé
  • A. barbinerve auct. non Maximowicz, Miquel[4][5]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Zasięg tego gatunku obejmuje środkową i południową Japonię (region Chūbu oraz wyspę Sikoku)[7]. Północna granica zasięgu biegnie przez środkową i południową część prefektury Fukushima[4]. W prefekturach Saitama, Yamanashi i Nagano opisywany jest jako całkiem częsty. W południowo-zachodniej części Honsiu oraz na Sikoku spotykany jest już rzadko[4].

W Europie i Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna. W Polsce jest to gatunek bardzo rzadko występujący, spotykany najczęściej w kolekcjach dendrologicznych, np. w arboretum w Rogowie[8][9].

Morfologia

edytuj
 
Pień
 
Kwiaty męskie
Pokrój
Jest to małe drzewo osiągające 4–6 m wysokości[10] (rzadko do 8 m[11][9][12]). Szerokość korony do 4 m[10]. Pokrój jest przeważnie krzaczasty z wieloma przewodnikami od ziemi[10][13]. Średnica pni dochodzi do ok. 10 cm[4]. Korona tego gatunku jest zwykle zaokrąglona[5]. Kora jest dość gładka[13][14], opisywana jako zielonkawożółta[13], ciemnozielona[14] i szara[4] z czasem brązowa[14] i szarobrązowa[4], z wystającymi w dość regularnych odstępach jasnobrązowymi przetchlinkami[11]. Młode pędy opisywane są jako czerwone[15][13] lub fioletowawe[14], najmłodsze są bardzo drobno omszone[13]. Zimą pąki są purpurowoczerwone, nieco omszone, z 2 parami zasuniętych łusek[16]. W czasie wegetacji drobne pąki ukryte są przez ogonki liści[13].
Liście
Naprzeciwległe[16], o blaszce liściowej 5–klapowej[11], rzadziej z 7 klapami[13] – przy czym trzy klapy są większe, dwie mniejsze i na największych liściach czasem obecne są dwie małe klapki u nasady blaszki[13]. Kształt liści jest zaokrąglony w zarysie[16], lecz klapy są głęboko wcięte, a brzegi liścia gęsto, głęboko i podwójnie piłkowane (łac. argutus)[9][13]. Blaszka u nasady jest płytko sercowata[13]. Blaszka sztywna[14] o długości 5–10 cm i 3–8 cm szerokości[5][9]. Liście są wyraźnie unerwione[11]. Wierzch jest ciemnozielony[5] lub jasnozielony[13], natomiast od spodu są szarozielone[5], nieco jaśniejszy od wierzchu[13]. Młode listki są jasnozielone, z czasem ciemnieją. W październiku przebarwiają się na żółto[11][10]. Ogonki liściowe mają 3–8 cm długości, są zielone, lekko czerwonawe[5][11]. Na długopędach liście są bardziej wydłużone, a ich boczne klapki krótsze[13].
Kwiaty
Roślina dwupienna (do wydania nasion potrzebne są osobniki żeńskie i męskie)[11]. Kwiaty mają zielonkawożółtą barwę i wyróżniają się tym wśród innych klonów, że są czterokrotne[13]. Zarówno kwiatostany męskie i żeńskie są zebrane w długie grona wyrastające z bocznych pąków na końcach tegorocznych pędów (pąk szczytowy zawsze kontynuuje wzrost wegetatywny)[4]. Męskie kwiatostany skupiają 7–12 kwiatów, są zwisające i 3–4 długości. Kwiatostany żeńskie składają się z 7–10 kwiatów, są wąskie i mają 4–5 cm długości. Płatki kwiatów żeńskich są nieznacznie mniejsze od męskich.
Owoce
Zielone skrzydlaki ustawione niemal pod kątem 180 stopni[11][13]. Skrzydełka mają długość do 2,5 cm. Owoce zebrane są po 12 na końcu gałęzi w grona o długości około 15 cm[17].

Systematyka

edytuj

Gatunek został sklasyfikowany w serii Arguta w sekcji Glabra rodzaju klon (Acer). Pierwszy opis naukowy wyróżniający ten takson w randze gatunku sporządził Karl Maksimowicz w 1867 roku[3]. W obrębie gatunku nie są wyróżniane taksony wewnątrzgatunkowe[4].

Biologia i ekologia

edytuj

Kwitnienie następuje w końcu kwietnia bądź na początku maja, trwać może do końca maja[4] – kwiaty pojawiają się przed liśćmi lub niemal równo z nimi. Nasiona dojrzewają w październiku[12][4].

Gatunek zasiedla górskie doliny klimatu umiarkowanego chłodnego. Zazwyczaj występuje na wilgotnych stanowiskach w pobliżu górskich strumieni, rzadziej w miejscach wilgotnych na stokach[4] na wysokości 800-1900 m[12][11], najczęściej między rzędnymi 1000 i 1500 m n.p.m.[4] Wskazywany jest jako gatunek charakterystyczny zespołu Cacalio yatabei-Pterocaryetum rhoifoliae. Do innych gatunków charakterystycznych zespołu należą: Parasenecio yatabei, Parasenecio farfarifolia, Cornopteris crenulatoserrulata i Scopolia japonica. W sumie występuje w nim ok. 230 gatunków roślin. Klon ostroząbkowy jest jednym z kilku dominujących w warstwie podszytu obok: grabu sercowatego, klonu Shirasawy, klonu mono, klonu grabolistnego i Pterostyrax hispida[18].

Zastosowanie

edytuj

Roślina ozdobna

edytuj

Rośliny tego gatunku uprawiane są jako ozdobne[15], przy czym jednak uważane są za niezbyt dekoracyjne. W uprawie zwykle tylko w kolekcjach[13].

Sok roślinny

edytuj

Sok z klonu ostroząbkowego zawiera pewną ilość cukru i może być stosowany w postaci napoju. Zagęszczony sok stosuje się również jako syrop. Syrop jako słodzik występuje w wielu produktach żywnościowych. Aby uzyskać sok, nacina się pień drzewa. Najwięcej soku uzyskuje się podczas wczesnej wiosny, w pierwsze ciepłe i słoneczne dni po mroźnej zimie. Najlepsza jego produkcja występuje na obszarach o kontynentalnych klimatach, gdzie występuje mroźna zima[12].

Liście

edytuj

W liście pakowane bywają jabłka, warzywa korzeniowe itp. w celu zachowania ich w stanie świeżym[12].

Uprawa

edytuj

Historia

edytuj

Gatunek został po raz pierwszy sprowadzony do Europy w 1881 roku przez Charlesa Mariesa[5]. W Polsce po raz pierwszy w uprawie w arboretum w Kórniku w 1936, w latach 1953 i 1976 sadzony także w arboretum w Rogowie[13].

Wymagania

edytuj

Preferuje wilgotne, lecz dobrze odsączone gleby w słonecznym miejscu, ale toleruje także półcień. Dobrze rośnie też na ciężkich glebach gliniastych. Gleba dla niego powinna być o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego[9]. Chloroza występuje czasami na skutek niedoboru żelaza, gdy rośliny są hodowane na glebach alkalicznych, ale na ogół nie należą do wybrednych klonów pod względem kwasowości gleby.[potrzebny przypis] Natomiast źle znosi gleby wapienne[5].

Jest gatunkiem mrozoodpornym (6B–8B strefa mrozoodporności[10]). Preferuje stanowiska zaciszne, zwłaszcza młode sadzonki dobrze jest osłaniać przed zimnymi wiatrami[9]. Preferuje stanowiska częściowo zacienione[11]. Według innych źródeł lubi półcień lub pełne nasłonecznienie[10]. Klon ostroząbkowy rośnie wolno[10]. Jak większość klonów, jest złym towarzyszem dla okolicznych roślin, ponieważ hamuje ich wzrost[12][9].

Rozmnażanie

edytuj

Nasiona są lekkie – waga 1000 nasion wynosi około 20 g[15]. Nasiona zebrane po dojrzeniu dobrze jest zamoczyć na 24 godziny, po czym wymagają czteromiesięcznej stratyfikacji w temperaturze 1–8 °C. Tak przechowane nasiona dobrze kiełkują w następnym roku na wiosnę. Jeśli nasiona są zebrane zbyt wcześnie, wyrosną z nich słabe rośliny bądź nie wyrosną one wcale[12].

Klon ostroząbkowy może być rozmnażany także wegetatywnie z młodych pędów, które najlepiej ścinać w czerwcu lub lipcu. W tym celu dobrze jest używać ukorzeniacza. Sadzonki powinny mieć 2–3 pary liści i jedną parę pąków u podstawy. Sadzonki muszą ukorzenić się latem i jesienią, aby przetrwać zimę[12].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-03] (ang.).
  3. a b Ars-Grin: Acer argutum Maxim.. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
  4. a b c d e f g h i j k l Ken Ogata: A Dendrological Study on the Japanese Aceraceae, with Special Reference to the Geographical Distribution. UTokyo Repository, 1965. [dostęp 2017-04-04].
  5. a b c d e f g h Tous les érables: Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. (fr.).
  6. Acer argutum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  7. Mohsho: Japanese maples. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
  8. Drzewa Polski: Klon ostroząbkowy. [dostęp 2012-10-10]. (pol.).
  9. a b c d e f g Dębiany: Klon ostroząbkowy. [dostęp 2017-05-27]. (pol.).
  10. a b c d e f g IBRO: Klon ostroząbkowy / Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-02)]. (pol.).
  11. a b c d e f g h i j Klony: Klon ostroząbkowy. [dostęp 2012-10-10]. (pol.).
  12. a b c d e f g h Plants for a future: Acer argutum Maxim.. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
  13. a b c d e f g h i j k l m n o p q Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom I Abelia - Buxus. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 54. ISBN 83-01-10135-0.
  14. a b c d e Owen Johnson: Przewodnik Collinsa. Drzewa. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 386. ISBN 978-83-7073-643-9.
  15. a b c Dendrona: Acer argutum / Klon ostroząbkowy. [dostęp 2012-10-10]. (pol.).
  16. a b c Flora of Japan: Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. (ang.).
  17. Florum: Acer argutum. [dostęp 2012-10-10]. (fr.).
  18. Hitoshi Sakio, Toshikazu Tamura: Ecology of Riparian Forests in Japan: Disturbance, Life History, and Regeneration. Springer, 2008, s. 55. ISBN 4-431-76737-1.