Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom
Kopalnia Węgla Kamiennego Bytom (do 1945 r. niem. Beuthengrube[4]) – kopalnia węgla kamiennego, działająca od 1923 r. (budowa ukończona w 1928 r.) do 31 grudnia 1974[5] w Bytomiu. Zabudowania kopalni znajdowały się na północ od Dąbrowy Miejskiej (obecnie część dzielnicy Stroszek-Dąbrowa Miejska), na terenie której prowadzone było wydobycie[2][6][5]. 1 stycznia 1975 została połączona z Kopalnią Węgla Kamiennego Radzionków, od tego czasu funkcjonując jako całość pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego Powstańców Śląskich[5].
 Kopalnia Beuthen na niemieckiej pocztówce, przed 1945 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Data założenia |
1923 |
| Data likwidacji |
31 grudnia 1974 |
| Forma prawna |
część firmy The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited, po 1945 roku składowa Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego |
| Udziałowcy | |
| Zatrudnienie |
2170 (1929 r.) |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°22′58,1″N 18°52′42,0″E/50,382806 18,878333
| |
Historia edytuj
Idea powstania kopalni Beuthen przy granicy polsko-niemieckiej związana była ze znalezieniem się kopalni węgla kamiennego Radzionkaugrube w Radzionkowie decyzją Rady Ambasadorów[2] po stronie polskiej w 1922 r. Poprzez budowę nowej kopalni możliwa była eksploatacja tych samych pokładów węgla po stronie niemieckiej[4]. Stało się to tym istotniejsze po 1925 r., gdy rząd niemiecki zadecydował o wstrzymaniu importu węgla z Polski, co określono mianem wojny celnej między Polską a Niemcami[7]. Prace przygotowawcze do powstania nowego zakładu górniczego prowadzono na terenach dawnego nadania kopalni Radzionkau[6] z wykorzystaniem jej szybu wentylacyjnego[3][8]. Budowa kopalni z równoczesnym rozpoczęciem wydobycia węgla sięga 1923 r.[5]. Oficjalne zakończenie prac i uruchomienie zakładu miało miejsce w 1928 r.[1][9][4]. Założycielem i pierwszym właścicielem zakładu była firma The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited[5][4]. Zarząd kopalni mieścił się w Bytomiu przy Parkstrasse 1[10] (obecnie ulica Ignacego Chrzanowskiego). W 1929 roku głównym odbiorcą węgla z kopalni Beuthen była firma Caesar Wollheim[11], działająca głównie w przemyśle stoczniowym i maszynowym. Dynamiczny wzrost popytu wpłynął również na istotne zwiększenie zatrudnienia kopalni: z 1500 na początku 1929 r. do 2170 pracowników pod koniec roku[12]. Przewidziano postawienie w związku z tym domów dla kadry i robotników przy ówczesnej Tarnowitzer Chaussee (obecnie ul. Strzelców Bytomskich) w Bytomiu[13], które wybudowano, tworząc zaczątek przygranicznej kolonii Bergmannsglück (niem. Szczęście Górnika, pot. śl. Bojtnerka)[8][14]. Wydobycie początkowo odbywało się z głębokości 311 metrów[4]. Wyposażenie maszynowe było od początku w całości zelektryfikowane[4]. Wieża wyciągowa Glückauf-Schacht[13] miała wysokość 40 metrów[4]. W 1938 r. zatrudnienie wyniosło około 2300 robotników przy rocznej wydajności przekraczającej milion ton węgla[1].
Po II wojnie światowej, 1945 r. kopalnia została znacjonalizowana i przekazana pod zarząd Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego[5], z siedzibą w Bytomiu. Główny szyb wydobywczy przemianowano po wojnie na Kopernik[15]. Przy kopalni od lipca 1945 r. istniał obóz pracy przymusowej dla więźniów, internowanych i jeńców. Pod koniec listopada 1945 r. przebywało w nim przeszło 700 osób. Obóz został zlikwidowany prawdopodobnie w 1947 roku[16]. Najważniejsze powojenne inwestycje to: budowa nowego urządzenia skipowego, urządzeń podsadzkowych, podziemnego rurociągu przeciwpożarowego, zakładu prefabrykatów[17] oraz zgłębienie dwóch szybów pomocniczych i rozbudowa zakładu przeróbki mechanicznej węgla[6]. Powstała ponadto nowa łaźnia na szybie wentylacyjno-podsadzkowym[18].
1 stycznia 1975 kopalnia Bytom wraz z kopalnią Radzionków utworzyła Kopalnię Węgla Kamiennego Powstańców Śląskich[5][19]. W wyniku prowadzonych prac wydobywczych, na terenie górniczym kopalni Bytom teren obniżył się miejscami do 30 metrów. Utworzyła się także niecka osiadania, którą zajmuje bezodpływowy akwen Brandka[20]. Eksploatację w rejonie szybu Kopernik dawnej kopalni Bytom od 2011 r. prowadzi Ekoplus Sp. z o.o. z Sosnowca[21].
Wydobycie edytuj
Pomimo zalegania węgla w bardzo stromych pokładach, kopalnia osiągała dobre wyniki[6], co przedstawia poniższy wykres wielkości wydobycia węgla kamiennego w latach 1923–1970 (w tonach) [1923-1924,1938, 1970][5][1929][22][1945-1959][23]:
Zaplecze socjalne edytuj
Poza przedwojennymi domami mieszkalnymi dla robotników i urzędników, do 1960 r. kopalnia Bytom wybudowała przedszkole dla dzieci górników, Dom Górnika[6], szkołę górniczą w pobliżu zakładu, 3 bloki mieszkalne, 12 domów jednorodzinnych i 6 budynków dwurodzinnych, a także kino[6] na osiedlu Radzionków III[24]. Powstał również Park Gier Sportowych przy kopalni oraz basen kąpielowy. Funkcjonował także Górniczy Klub Sportowy[24].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Mrowiec 1972 ↓.
- ↑ a b c Niewiarowski 1960 ↓, s. 292.
- ↑ a b Behaghel 1940 ↓.
- ↑ a b c d e f g Katolik 1928 ↓.
- ↑ a b c d e f g h Jaros 1984 ↓.
- ↑ a b c d e f Zuziak 1967 ↓.
- ↑ Jaros 1967 ↓.
- ↑ a b Krawczyk 2002 ↓.
- ↑ Bericht... 1929 ↓, s. 1.
- ↑ Ortsverzeichnis; Verzeichnis der Teilnehmer (księga adresowa). około 1940, s. 41.
- ↑ Bericht... 1929 ↓, s. 4-5.
- ↑ Bericht... 1929 ↓, s. 6.
- ↑ a b Bericht... 1929 ↓, s. 9.
- ↑ Nadolski 1999 ↓.
- ↑ Uchwała... 2014 ↓.
- ↑ Miroszewski 2009 ↓.
- ↑ Niewiarowski 1960 ↓, s. 297.
- ↑ Niewiarowski 1960 ↓, s. 299.
- ↑ Frużyński 2012 ↓.
- ↑ Solarski 2010 ↓.
- ↑ Ekoplus ↓.
- ↑ Bericht... 1929 ↓, s. 4.
- ↑ Niewiarowski 1960 ↓, s. 290.
- ↑ a b Niewiarowski 1960 ↓, s. 303.
Bibliografia edytuj
- Georg Behaghel. Der Aufbau der Industrie Oberschlesiens im Wechsel der Zeiten und Wirtschaftsräume. „Stahl und Eisen”. 60 (5), s. 93, 1940-02-01. Verein Deutscher Eisenhüttenleute. (niem.).
- Bericht über das Geschäftsjahr 1929 bei "The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited" London. 1929, s. 4. (niem.).
- Jerzy Jaros: Górnictwo węglowe ziemi bytomskiej. W: Tradycje górnictwa ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967, s. 69.
- Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 33. ISBN 978-83-00-00648-9.
- Jarosław A. Krawczyk: Rozwój przestrzenny i zmiany terytorialne Radzionkowa. W: Jarosław A. Krawczyk, Marek Minas, Piotr Tyczka, Jarosław Wroński: Dzieje Radzionkowa. Radzionków: Rococo / Jarosław Krawczyk i Urząd Miasta Radzionków, 2002, s. 46. ISBN 83-86293-34-9.
- Miroszewski Kazimierz: Obozy pracy przymusowej w Bytomskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego w latach 1945-1949. W: Bytomskie martyrologium powojennych lat 1945-1956. Ofiary komunistycznego terroru i ich pomnik. Jan Drabina (red.). Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2009, s. 84, 88, 90. ISBN 978-83-922322-9-2.
- Alfons Mrowiec: Dzieje Kopalni Węgla Kamiennego „Radzionków” w Radzionkowie (1871–1971). Radzionków: 1972, s. 55.
- Przemysław Nadolski. „Radzińczanin”, s. 10, 1999.
- Marian Niewiarowski: XV lat Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego: 1945-1960. Bytom: Komitet Obchodu XV-lecia Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Bytomiu, 1960.
- Nowa kopalnia w powiecie bytomskim. „Katolik Codzienny”. Rok 31 (168), s. 1, 1928-07-24.
- Odpowiedzialność społeczna. Ekoplus. [dostęp 2016-11-29].
- Maksymilian Solarski, Alicja Pradela. Przebieg zjawisk lodowych w zbiorniku wodnym w niecce osiadania w sezonie zimowym 2008/2009. „Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych”, s. 71-72, 2010. Uniwersytet Śląski. ISSN 1232-0838.
- Uchwała Nr XXXVI/503/14 Rady Miejskiej W Bytomiu z dnia 22 września 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu byłej KWK „Powstańców Śląskich” w Bytomiu. Urząd Miasta Bytom, 2014-09-22. [dostęp 2016-11-29].
- Antoni Zuziak: Sylwetki kopalń i zakładów Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W: Tradycje górnictwa ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967, s. 149.
- Adam Frużyński: Kopalnie węgla kamiennego w Polsce. Łódź: Księży Młyn, 2012, s. 198-199. ISBN 978-83-7729-139-9.