Kruszownica pomarszczona

Kruszownica pomarszczona
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	kruszownicowce
Rodzina	kruszownicowate
Rodzaj	kruszownica
Gatunek	kruszownica pomarszczona
	Nazwa systematyczna
	Umbilicaria proboscidea (L.) Schrad; Spicil. fl. germ. 1: 103 (1794)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszownica pomarszczona (Umbilicaria proboscidea (L.) Schrad. – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Umbilicaria, Umbilicariaceae, Umbilicariales, Incertae sedis, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Linneusz nadając mu nazwę Lichen proboscideus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1790 Schrader, przenosząc go do rodzaju Umbilicaria^[1].

Synonimów nazwy naukowej ma ok. 30. Niektóre z nich^[3]:

Gyromium proboscideum (L.) Wahlenb. 1812
Gyrophora corrugata (Hoffm.) Flörke 1810
Gyrophora deusta var. corrugata (Hoffm.) Turner & Borre
Gyrophora exasperata (Hoffm.) Flörke 1810
Gyrophora proboscidea (L.) Ach. 1803
Lichen proboscideus L. 1753
Umbilicaria corrugata Hoffm. 1794
Umbilicaria exasperata Hoffm. 1789
Umbilicaria proboscidea var. deplicans Nyl. 1861
Umbilicaria proboscidea var. exasperata (Hoffm.) Nyl. 1861
Umbilicaria proboscidea var. pulla (Zahlbr.) Frey 1933

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Charakterystyka

Plecha listkowata złożona z pojedynczych listków lub wielolistkowa. Do podłoża przyrasta uczepem znajdującym się mniej więcej na środku plechy. Pojedyncza plecha ma okrągły lub nieregularny kształt i średnicę do 5 cm. Jej listki są silnie powyginane i odstające, na obrzeżach bez wyrostków, lub z wyrostkami, ale niezbyt licznymi i nierozgałęzionymi. Powierzchnia górna o barwie szarej, brązowoczarnej lub niemal czarnej. Izydiów brak. W niektórych miejscach, zwłaszcza na środku jest wybrzuszona, jaśniejsza, silnie pomarszczona i białawo oprószona. Pomarszczenia mają postać krętych żeber, grzbietów i przegród. Dolna powierzchnia jest gładka, ma barwę płową lub jasnobrązową i są na niej jasne, nierozgałęzione i niezbyt liczne chwytniki, którymi jednak plecha nie przyrasta do podłoża. Czasami w ogóle brak chwytników^[4]^[5].

Zwykle licznie występują czarne apotecja. Mają okrągławy kształt,wysokość ok. 0,5 mm i średnicę 1,5 mm. Na ich tarczkach występują charakterystyczne grzbiety i bruzdy. Powstają w nich eliptyczne, wrzecionowato wydłużone lub elipsoidalno-wrzecionowate zarodniki o rozmiarach 10-17 × 3,5-7 μm. W każdym worku powstaje po 8 zarodników^[4].

Kwasy porostowe: kwas gyroforowy, kwas norstiktowy^[4].

Występowanie i siedlisko

Jest szeroko rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej; występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji oraz na wielu wyspach. W Europie na północy sięga po północne wybrzeża Grenlandii i archipelag Svalbard. Występuje na obszarach o klimacie umiarkowanym i zimnym, oraz w górach. Na półkuli południowej stwierdzono występowanie tylko w Australii^[6]. W Polsce występuje tylko w Sudetach i Tatrach. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status EN – gatunek wymierający^[7]. W Polsce w latach 2004-2014 podlegał ścisłej ochronie gatunkowej, od października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków chronionych^[8] (występuje bowiem tylko na podlegających ochronie obszarach parków narodowych).

Rozwija się na krzemianowych i piaskowcowych skałach i kamieniach, w miejscach silnie oświetlonych i suchych^[2].

Gatunki podobne

Kruszownica pomarszczona jest morfologicznie łatwa do odróżnienia od innych kruszownic dzięki kilku charakterystycznym cechom: przyrasta do podłoża środkową częścią plechy, ma jasne pomarszczenia plechy w postaci grzbietów, żeber i przegród, dolna powierzchnia jasna, bez chwytników, lub z nielicznymi, jasnymi chwytnikami, które nie przyrastają do podłoża, czarne apotecja z charakterystycznie bruzdkowanymi tarczkami. Najbardziej podobna jest kruszownica zwyczajna (Umbilicaria cylindrica). Ma również czarne i bruzdkowane tarczki apotecjów, ale inaczej (koncentrycznie), można ją odróżnić także po zespole wymienionych szczegółów budowy^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-06-28].
↑ Images of British Lichens. [dostęp 2015-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-03-20].
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).

[faltynowicz-2] Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).

[herbaria-4] Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-06-28].

[5] Images of British Lichens. [dostęp 2015-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].

[6] Discover Life Maps. [dostęp 2015-03-20].

[7] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[rozp2014-8] Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]