Laši
Laši (dawniej Tyzenhauz, Alt Lassen, Lassen, Łaszumujża, Łasmujża[2][3]) – wieś na Łotwie w gminie Iłukszta, w pohoście Eglaine, 1,5 km na północny zachód od Eglaine i 12 km na zachód od Iłukszty.
 Luterański kościół w Laši, stan w 2006 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Gmina | |
| Parafia |
pohost Eglaine |
| Populacja (2008) • liczba ludności |
|
| Kod pocztowy |
LV-5444 Eglaine |
Położenie na mapie Łotwy  | |
 55°57′41″N 26°07′04″E/55,961389 26,117778
| |
Historia edytuj
Książę Gotthard Kettler przekazał leżące tu dobra rycerzowi Ottonowi Taube w 1562 roku. W latach 1610–1728 majątek był własnością rodziny Fittinghof[4]. W pierwszej połowie XIX wieku właścicielem dóbr Tyzenhauz był Konstanty Tyzenhauz[5] (1786–1853) pułkownik wojsk napoleońskich, późniejszy ornitolog, mąż Walerii z domu Wańkowicz (1805–1843). Po śmierci Konstantego majątek ten odziedziczyła ich córka Maria (1827–1890), która w 1842 roku wniosła go w posagu swemu mężowi Aleksandrowi Przezdzieckiemu (1814–1871) herbu Pierzchała. Kolejnym właścicielem Tyzenhauza był ich syn Konstanty Przezdziecki (1846–1897) żonaty z Elżbietą Plater-Zyberk (1844–1907), a ostatnim tutejszym dziedzicem był ich syn Rajnold Przezdziecki (1884–1955), historyk i dyplomata[3].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Tyzenhauz, wcześniej wchodząc w skład Księstwa Kurlandii i Semigalii Rzeczypospolitej[3], znalazł się na terenie okręgu zelburskiego[2], ujezdu iłłuksztańskiego guberni kurlandzkiej Imperium Rosyjskiego. Na przełomie XIX i XX wieku leżał na terenie parafii Iłukszta[2]. Od końca I wojny światowej miejscowość należy do Łotwy, która w okresie 1940–1990, jako Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.
Zbór edytuj
Pierwszą luterańską świątynię zbudowaną przed 1596 rokiem przeniesiono tu w 1610 roku. Urodził się w 1714 roku tu pastor Gotthard Friedrich Stender. W 1805 roku zbudowano zbór, który istnieje do dzisiaj. Był remontowany w latach 1888, 1936–1937 oraz w 2004 roku.
Wewnątrz kościoła zachował się oryginalny ołtarz, ambona i ołtarz „Chrystus na krzyżu”, barokowe organy zbudowane w 1789 roku. W dzwonnicy wisi dzwon ofiarowany parafii w 1936 roku. W ogrodzie kościoła znajduje się cmentarz poległych w czasie I wojny światowej żołnierzy armii niemieckiej.
Nieistniejący pałac edytuj
Prawdopodobnie wcześniej istniejący tutejszy dwór lub zamek został pod koniec XIX wieku znacznie rozbudowany przez Konstantego Przezdzieckiego na nowoczesny pałac. Został przebudowany w stylu neogotyckim na planie długiego i szerokiego prostokąta, z cegły, o dwóch kondygnacjach i bardzo skomplikowanej bryle, z wieloma ryzalitami, ostrołukowymi otworami, łącznikami, trzykondygnacyjnymi skrzydłami i czterokondygnacyjną wieżą. Druga wieża górowała nad innym skrzydłem, od strony parku, z żeliwną iglicą z przeznaczeniem na maszt dla chorągwi rodowej właścicieli[3].
O wnętrzach pałacu nic nie wiadomo.
W czasie I wojny światowej pałac został wraz z całą jego zawartością wysadzony w powietrze przez cofające się wojska rosyjskie.
Rezydencję otaczał rozległy park krajobrazowy, płaski od strony podjazdu, a po stronie ogrodowej opadający w dół[3].
Obok pałacu stała zbudowana z granitu kaplica rodzinna, również w neogotyckim stylu, która ostała się po roku 1918[6].
Majątek Tyzenhauz został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[3]. Został również szczegółowo opisany w książce Memento kresowe Antoniego Urbańskiego w 1929 roku[6].
Przypisy edytuj
- ↑ Baza danych o nazwach miejsc (Vietvārdu datubāze) [online], vietvardi.lgia.gov.lv [dostęp 2020-05-03] (łot.).
- ↑ a b c Lassen, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 92.
- ↑ a b c d e f Tyzenhauz, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 3: Województwo trockie, Księstwo Żmudzkie, Inflanty Polskie, Księstwo Kurlandzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 367–370, ISBN 83-04-03947-8, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Heinz von Zur Mühlen, Baltisches historisches Ortslexikon, II Lettland, Kolonia 1990, s. 328 (niem.).
- ↑ Marek Minakowski, Profil Konstantego Tyzenhauza w Wielkiej genealogii Minakowskiego [online], wielcy.pl [dostęp 2020-05-03].
- ↑ a b Tyzenhauz, [w:] Antoni Urbański, Memento kresowe, Warszawa: nakładem autora, 1929, s. 121–123., reprint wydany przez Oficynę Wydawniczą „Graf”, Gdańsk, 1991, ISBN 83-85130-48-9.