Larysza
Larysza (Larysa, Laryssa, Larissa, Larysz, Boryszow, Gleszyn, Gleszyna, niem. Larisch) – polski herb szlachecki. Jest to jeden z najstarszych znanych polskich herbów szlacheckich wymieniony już u Długosza.
| |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Alternatywne nazwy |
Larysa, Laryssa, Larissa, Boryszów, Larysz, Gleżyn, Gleszyn |
| Pierwsza wzmianka |
1446 (w źródłach), (1264[1]) |
Opis herbu edytuj
Opis herbu z wykorzystaniem klasycznych zasad blazonowania:
W polu czerwonym dwa lemiesze srebrne.
Klejnot: trzy pióra strusie.
Labry czerwone podbite srebrem[2].
Bartosz Paprocki opisał herb w sposób następujący:
mają być dwa lemiesza w polu białem[3]
Opis herbu wg Kaspra Niesieckiego:
Powinny być dwa lemięsze, końcami do góry, i ostrzem na bok obrócone, w czerwonym polu, na hełmie trzy pióra strusie[4].
J. Ostrowski w podaje aż dziesięć wersji herbu[5]:
- I: W polu czerwonem – dwa lemiesze srebrne, czy kroje, czy też noże, końcem do góry ostrzem do siebie. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie. Labry czerwone podbite srebrem.
- II: W polu czerwonym – kroje czy lemiesze od siebie. Odmiana poprzedniego.
- III: Odmiana poprzednich niewiele różniąca się od opisu Dachnowskiego.
- IV: W polu czerwonym dwa noże złamane do siebie. Wg herbu z kaplicy opactwa lędzkiego
- V: Na tarczy ostrzew między nożami.
- VI: W polu czerwonym – berło między sierpami. (według B.Paprockiego)
- VII: Berło między sierpami. (według Siembachera)
- VIII i IX: Między sierpami berło przewleczone przez koronę. (herb baronów Laryszów ze Śląska)
- X: Na tarczy – winne grono. Nad hełmem w koronie trzy sierpy. Labry.
Wzmianki heraldyczne edytuj
Jest to jeden z najstarszych polskich herbów szlacheckich, znany w średniowieczu i wymieniony przez Długosza. Pochodzenie herbu nie jest jasne, Niesiecki podaje kilka wersji powstania herbu, powołując się na inne herbarze i kroniki. Pierwsza Parisiusa wywodzi herb od starożytnych Sarmatów, którzy wzięli nazwę herbu od miasta Laryssa w Tesalii.
Według Paprockiego Piast zostawszy księciem Polan, herb ten nadał rodowi swojej matki. W innej legendzie opisuje on, że został nadany kmieciowi o imieniu Larysza, przez Bolesława Śmiałego, za zasługi w walce z Czechami. Zbigniew Leszczyc powtarza ją w Herbach szlachty polskiej:
(...)wkroczył Wratysław w 1062 r. na czele wojska do Polski. Bolesław Śmiały wyruszył mu na przeciw i spotkał kmiotka, który dwa lemiesze niósł do kowala. Zapytany o drogę, ofiarował się wojsko królewskie przez bór przeprowadzić. Po drugiej stronie lasu obozowali Czesi. Wieśniak ów, który nazywał się Larysz, przededniem zakradł się do obozu nieprzyjaciół i uprowadził konie przedniej straży, poczem Bolesław uderzył na Czechów i pobił ich na głowę. W nagrodę za usługi Polsce w tej bitwie oddane, dostał Larysz herb Larysza z rozległą posiadłością na Śląsku[6].
Paprocki twierdzi, że herb Larysza był wymieniany w dawnych dokumentach i przywilejach, wspomina o nadaniu w 1264 Jankale Laryszy tytułu hrabiego, powołując się na wpis w statucie Przyłuskiego[7]. Według Piekosińskiego Larysza ma pochodzenie cudzoziemskie, prawdopodobnie włoskie. Herb ten miał przynieść do Polski podskarbi królewski o przydomku Medyolański, protoplasta Madalińskich[8]. Adam Boniecki zaś wywodzi ród Madalińskich herbu Larysza ze Śląska, z miejscowości Glezyna pod Głogowem[9], co potwierdza polskie pochodzenie herbu. Laryszowie pod koniec XIII wieku osiedlili się w Chechle w województwie krakowskim.
Znani herbowni edytuj
- Antoni Józef Madaliński (1739–1804) – polski generał.
- Piotr Mediolański – podskarbi koronny, rycerz króla Władysława Jagiełły.
Zobacz też edytuj
- Herbarz
- Heraldyka
- Lista herbów
- Herb Larysza z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
Przypisy edytuj
- ↑ Według Paprockiego
- ↑ http://www.genealogia.okiem.pl/glossary/glossary.php?word=larysza, Leksykon genealogiczny
- ↑ Bartosz Paprocki: Herby rycerstwa polskiego. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, 1858, s. 338.
- ↑ Kasper Niesiecki: Herbarz polski. T. 6. Lipsk: 1841, s. 14.
- ↑ Juliusz Karol Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. T. 2. Warszawa: Główny skład księgarnia antykwarska B. Bolcewicza, 1841, s. 174.
- ↑ Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej, tom I, Poznań 1908, str. 201
- ↑ Bartosz Paprocki: Herby rycerstwa polskiego. T. II, Kraków: Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, 1858, s. 338
- ↑ Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, Kraków Nakładem Akademii Umiejętności 1896, tom II, s. 80
- ↑ Madalinscy v. Madaleńscy, [w:] Adam Boniecki, Artur Reiski, Herbarz polski, t. XVI, Warszawa 1913, s. 235 [dostęp 2023-03-18].
Linki zewnętrzne edytuj
- Herb szlachecki Larysza i herbowni. (pol.)