Leuza

Leuza
	; Leuza bławatkowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	leuza
	Nazwa systematyczna
	Leuzea DC.; J.B.A.M.de Lamarck & A.P.de Candolle, Fl. Franç., éd. 3, 4: 109 (1805)
	Typ nomenklatoryczny
	L. conifera (Linnaeus) A. P. de Candolle
Synonimy
	Acroptilon Cass.; Fornicium Cass.; Malacocephalus Tausch; Rhapontica Hill; Stemmacantha Cass.;
	Acroptilon Cass.; Fornicium Cass.; Malacocephalus Tausch; Rhapontica Hill; Stemmacantha Cass.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Leuza^[5] (Leuzea DC.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 25 gatunków^[3]. Rośliny te występują na wyspach Makaronezji, w północnej Afryce i południowej Europie oraz na rozległych obszarach Azji po Japonię na wschodzie (jednak bez południowych i północno-wschodnich krańców tego kontynentu)^[3]. Liczne gatunki związane są z obszarami górskimi^[6].

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne na rabatach bylinowych i w ogrodach skalnych^[7]. Leuzea repens jest bardzo uciążliwym gatunkiem inwazyjnym w Ameryce Północnej i Australii^[8].

Morfologia edytuj

Pokrój: Byliny nieuzbrojone^[6]. Pędy wzniesione, pojedyncze lub rozgałęzione^[9].
Liście: Całobrzegie i o blaszce pierzasto wcinanej do pierzasto klapowanej^[6].
Kwiaty: Zebrane w pojedyncze, okazałe koszyczki na szczytach pędów. Listki okrywy są dachówkowato ułożone, na brzegach błoniaste, na końcach z łuskowatymi, całobrzegimi lub postrzępionymi przydatkami albo szydlaste. Wszystkie kwiaty jednakowe, obupłciowe. Korona różowa do fioletowej, na szczycie z pięcioma wąskimi łatkami^[9]^[6].
Owoce: Niełupki nagie, jajowato-podługowate, ożebrowane, z żebrami przechodzącymi na szczycie owocu w karbowany pierścień z 8–10 ząbkami. Puch kielichowy składa się z zewnętrznego szeregu krótkich włosków lub łusek oraz wewnętrznego pierścienia dłuższych włosków^[6].

Systematyka edytuj

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae z podrodziny Carduoideae, z plemienia Cardueae i podplemienia Centaureinae^[10].

Zaliczane tu rośliny w części przez długi czas klasyfikowane były jako rodzaj szczodrak Rhaponticum Vaill., jednak w 1973 roku wykazane zostało, a na początku XXI wieku potwierdzono, że zgodnie z kodeksem nomenklatury botanicznej priorytet ma nazwa Leuzea, a nazwa Rhaponticum jako przedlinneuszowska nie powinna być używana^[11].

Wykaz gatunków^[3]

Leuzea acaulis (L.) Holub
Leuzea altaica Link
Leuzea annae-bentiae (Rech.f.) Holub
Leuzea aulieatensis (Iljin) Holub
Leuzea australis Gaudich.
Leuzea berardioides Batt.
Leuzea carthamoides (Willd.) DC. – leuza krokoszowata, szczodrak korkoszowaty^[5]
Leuzea caulescens (Coss. & Balansa) Holub
Leuzea centauroides (L.) Holub – leuza bławatkowata^[5], leuza chabrowata^[7]
Leuzea conifera (L.) DC. – leuza szyszkowata^[5]^[7]
Leuzea cynaroides (C.Sm.) Font Quer ex G.López
Leuzea exaltata Cutanda ex Willk.
Leuzea insignis (Boiss.) Holub
Leuzea integrifolia (C.Winkl.) Holub
Leuzea karatavica (Regel & Schmalh.) Holub
Leuzea longifolia Hoffmanns. & Link
Leuzea lyrata (C.Winkl. ex Iljin) Holub
Leuzea namanganica (Iljin) Holub
Leuzea nana (Lipsky) Holub
Leuzea nitida (Fisch. ex DC.) Holub
Leuzea pulchra (Fisch. & C.A.Mey.) Holub – leuza nadobna^[5]
Leuzea pusilla Spreng.
Leuzea repens (L.) D.J.N.Hind
Leuzea rhapontica (L.) Holub – leuza lecznicza^[5], leuza szczodrakowata^[7]
Leuzea uniflora (L.) Holub

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-10-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-10-26] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Leuzea DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-26].
↑ Leuzea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-10-26].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 113. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 143. ISBN 978-3-540-31050-1.
↑ ^a ^b ^c ^d B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 536-537. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 790, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Zhu Shi & Ludwig Martins: Rhaponticum Ludwig. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-26].
↑ Genus Rhaponticum Ludw.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-26].
↑ D.J. Nicholas Hind. Leuzea repens, a new combination (Compositae: Cardueae: Centaureinae). „Kew Bulletin”. 74, s. 20, 2019.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-10-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-10-26] (ang.).

[powo-3] Leuzea DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-26].

[ing-4] Leuzea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-10-26].

[gawrys-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 113. ISBN 978-83-925110-5-2.

[kubitzki-6] K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 143. ISBN 978-3-540-31050-1.

[grabowska-7] B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 536-537. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 790, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-9] Zhu Shi & Ludwig Martins: Rhaponticum Ludwig. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-26].

[grin-10] Genus Rhaponticum Ludw.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-26].

[11] D.J. Nicholas Hind. Leuzea repens, a new combination (Compositae: Cardueae: Centaureinae). „Kew Bulletin”. 74, s. 20, 2019.

[5]

[3]

[6]

[1]

[2]

[4]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]