Liternictwo
Liternictwo – jeden z działów grafiki użytkowej dotyczący projektowania liter oraz ich wykonywania. Nie jest błędem używanie tego terminu wymiennie z typografią.
Liternictwem można określić zagadnienia dotyczące praktycznego zastosowania znaków pisarskich. Komentując zaprojektowane lub wydrukowane teksty możemy wypowiadać się o użytym w nich liternictwie. O ile jednak typografia zajmuje się budową znaków i układaniem z nich całych tekstów, to liternictwo dotyczy również pojedynczych napisów i tworzenia specjalnie dla tych napisów indywidualnych krojów liter, często o unikalnym wyglądzie.
W takich napisach znaki mogą odchodzić daleko od umowności symboli w stronę absolutnie dowolnych obrazów tworzących poszczególne znaki lub też całe napisy. Np. napis „Ameryka” może być zbudowany z fragmentów flagi USA, a „komin” może być napisany w pionie literami o fakturze muru ceglanego. Liternictwo to nie tylko zastosowania typografii (w znaczeniu – druku), ale także ręcznego rysowania i malowania liter (oraz napisów), wykuwania ich w kamieniu, odlewania w metalu itp.
Historia liternictwa europejskiego
edytujStarożytność
edytujNajstarsze litery były używane w alfabetach ugaryckim i fenickim. Od Fenicjan kształt liter przejęli Grecy, od których następnie wzory czerpali Etruskowie.
W Starożytnym Rzymie w II w. p.n.e. wykształciło się pismo zwane kapitelem rzymskim lub kapitałą, będące pierwowzorem renesansowej antykwy. Do naszych czasów zachowało się m.in. na cokole kolumny Trajana i łuku Tytusa w Rzymie. Oprócz kapitały monumentalnej, tzn. używanej do zdobienia budowli, funkcjonowało pismo capitalis quadrata (kapitała kwadratowa), stosowane do pisania tuszem na papirusie, a także capitalis rustica (rustica – łac. wiejski), którego Rzymianie używali w codziennym życiu ryjąc znaki na tabliczkach pokrytych woskiem[1].
Dążąc do prostoty, harmonii i łatwości w pisaniu liter na przełomie III i IV wieku n.e. Rzymianie stworzyli pismo nazwane scriptura uncialis – uncjałą. Powstała ona z kapitały kwadratowej poprzez zaokrąglenia linii prostych i kantów[1].
Średniowiecze
edytujWedług niektórych badaczy pismo zwane półuncjałą ma mylącą nazwę, gdyż prawdopodobnie pochodzi od rzymskiej kursywy minuskulnej. Wyróżniają dwie jej odmiany. Wcześniejszą posługiwano się od III do V wieku w manuskryptach pochodzących z Bizancjum lub północnej Afryki. Najwcześniejszy dokument spisany późniejszą odmianą półuncjały datowany jest na ok. 500 rok. W następnych stuleciach używano tego kształtu litery na terenie Italii, Hiszpanii, w kraju Merowingów i w południowej Anglii[2]. Część badaczy wywodzi półuncjałę bezpośrednio od uncjały[1].
Następnym krokiem w rozwoju liternictwa była minuskuła karolińska (karolina), używana na dworze Karola Wielkiego. W XII wieku, w dobie gotyku, pojawiło się nowe pismo zwane, od stylu w sztuce, pismem gotyckim. Narzędziem pisarskim był wówczas trzcinowy patyczek lub płasko ścięte gęsie pióro. Litery tego pisma są bardzo ozdobne, o ostrych kształtach i załamanych łukach[1].
Renesans
edytujW czasach powrotu do wzorców antycznych, pod koniec XIV wieku we Florencji powstała szkoła kaligrafii, która wróciła do minuskuły karolińskiej lekko ją przekształcając. Nowe pismo nazywane zostało przez twórców litterae antiquae[3], a obecnie określa się je wyrażeniem pismo humanistyczne (littera humanistica). W XV wieku wytworzyła się antykwa formą nawiązująca do kapitały rzymskiej i minuskuły karolińskiej oraz tzw. italika (kursywa humanistyczna) o pochyłych literach[1].
Wynalezienie druku przez Gutenberga w 1440 roku stało się punktem zwrotnym w rozwoju liternictwa. Kolejne dziesięciolecia były okresem poszukiwań i doskonalenia sztuki drukarskiej, a wraz z nią – kształtu czcionki.
Barok, rokoko, klasycyzm
edytujPodobnie jak w pompatycznej sztuce tego okresu, tak i w liternictwie zaczęto używać linii zawiłych i bardzo ozdobnych. Wpływy barokowej elegancji uwidaczniały się w formie liter jeszcze w XIX wieku. Jednak równolegle, w XVIII wieku, ustalił się obecny typ antykwy. Jedne z bardziej znanych jej odmiany zaprojektowali: Giambattista Bodoni, John Baskerville, Justus Erich Walbaum[1].
Wiek XIX
edytujW XIX wieku, w wyniku prób upraszczania i normalizowania form liter, powstało pismo zwane egipcjanką. Oparte na konstrukcji antykwy, ale o innych proporcjach i jednakowej szerokości wszystkich elementów litery. Jego odmiany to m.in. Memphis, Kairo, Nil.[1]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Włodzimierz Referowski, Jerzy Jabłoński, Liternictwo, Polskie Wydawnictwa Gospodarcze, wydanie I, Warszawa 1958.
- ↑ Koninklijke Bibliotheek: Medieval Manuscripts in Dutch Collections – Uncial and half-uncial (ang.) [dostęp:2010.07.07]
- ↑ Koninklijke Bibliotheek: Medieval Manuscripts in Dutch Collections – Littera humanistica [dostęp:2010.07.08]