Iłża jest miastem, będącym siedzibą gminy Iłża w powiecie radomskim, w województwie mazowieckim. W I Rzeczypospolitej była jednym z większych miast województwa sandomierskiego. Na przełomie XIX i XX wieku powiększyła się, głównie przez umiejscowienie tutaj siedziby powiatu iłżeckiego. Wyniszczona przez dwie wojny światowe, odbudowała się w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. W 2017 roku Iłża posiadała 4832 mieszkańców, co plasowało ją na 587 miejscu w Polsce[1].

Rys historyczny

edytuj

Początki miasta

edytuj

Najstarsze ślady zwartego osadnictwa na terenie Iłży pochodzą z czasów wczesnopiastowskich, czego dowodem jest grodzisko zwane kopcem tatarskim w północnej części miasta. Osada w 1239 roku otrzymała prawa miejskie. Wówczas rozpoczął się rozwój miasta. Z danych świętopietrza możemy wywnioskować, że w połowie XIV wieku Iłżę zamieszkiwało około 700 mieszkańców[2].

Okres staropolski

edytuj

W połowie XVI wieku Iłża przekroczyła poziom 1000 mieszkańców i stała się jednym z większych miast województwa sandomierskiego. W roku 1645 Iłżę zamieszkiwało około 2050 osób[3]. Po potopie szwedzkim i epidemiach związanych z działaniami wojennymi, liczba mieszkańców miasta zmniejszyła się do około 1000 mieszkańców. Sytuacja nie zmieniła się aż do końca XVIII wieku. W roku 1787 odnotowano 1141 mieszkańców Iłży.

XIX wiek

edytuj
 
Iłża pod koniec XIX wieku

W początkach XIX wieku miasto doczekało się dwóch zakładów przemysłowych - manufaktury sukna i fabryki fajansu. Wówczas zaczęli tutaj osiedlać się Żydzi. Spowodowało to podwojenie się liczby mieszkańców w przeciągu 50 lat. Korzystnym było umiejscowienie w Iłży siedziby powiatu w 1867 roku. Mimo odebrania przez władze rosyjskie praw miejskich w roku 1870, Iłża nie zatraciła swojego charakteru. Na początku XX wieku do byłego miasta włączono przedmieścia - Piłatkę i Kotlarkę. W 1910 roku osadę zamieszkiwało już 5910 mieszkańców[4].

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj

I wojna światowa zniszczyła miasto. W roku 1916 przeniesiono siedzibę powiatu do Wierzbnika. Po odzyskaniu niepodległości liczba ludności zaczęła rosnąć, jednak nie powróciła do stanu przedwojennego. Dużą część społeczności stanowiła ludność żydowska. W 1939 roku Iłża posiadała 5200 mieszkańców, w tym 1925 narodowości żydowskiej, co daje około 37 procent.

II wojna światowa

edytuj

W czasie II wojny światowej Iłża weszła w skład Generalnego Gubernatorstwa. W mieście utworzono getto, do którego skierowano ludność żydowską z okolicznych miejscowości. W 1940 roku liczba mieszkańców wyniosła 5954. Po masowych wywózkach Żydów do obozów zagłady, a Polaków na przymusowe roboty do Niemiec oraz po akcji AB, w mieście pozostało 3678 osób[5].

Okres po 1945 roku

edytuj
 
Osiedle Zuchowiec

W 1946 roku miasto liczyło 3813 mieszkańców, a 4 lata później zaledwie 3320[6]. Dopiero w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku sytuacja ludnościowa poprawiła się. Wybudowano dwa nowe osiedla wielorodzinne: os. Stanisława Staszica i os. Zuchowiec. Od miasta odłączono Piłatkę i Kotlarkę, które nie miały charakteru miejskiego[4]. Na wzgórzu św. Leonarda rozwinęło się osiedle domków jednorodzinnych. W 1996 roku miasto posiadało 5530 mieszkańców. Od tego czasu jednak ich liczba sukcesywnie spada. W 2017 roku wyniosła zaledwie 4832[7].

Ludność w latach

edytuj
 
Iłża podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku - reprodukcja sztychu Erika Dahlbergha
 
Iłża - widok z zamku

Wykres

edytuj

Mniejszości narodowe

edytuj

W spisach powszechnych pojawiały się jako mieszkańcy osoby innej narodowości niż polska. Ich liczebność na przestrzeni lat:

Żydzi:

Rosjanie:

Głównie urzędnicy powiatu iłżeckiego i ich rodziny.

Przypisy

edytuj
  1. Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Roczniki statystyczne / Roczniki Statystyczne / Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2018 [online], stat.gov.pl [dostęp 2018-12-27] (pol.).
  2. T. Ładogórski, Studia nad zaludnieniem Polski w XIV wieku, Wrocław 1958, s. 147
  3. L. Stępkowski, Ludność Iłży w XVII i XVIII wieku [w:] Studia Kieleckie nr 1, 1975, s. 54
  4. a b A. Bednarczyk, Iłża wczoraj i dziś, Warszawa 1996
  5. S. Piątkowski, Lata wojny i okupacji niemieckiej (1939-1945) [w:] Miasto w nowej odsłonie - Monografia Iłży. Tom 1 Od czasów najdawniejszych do 1945 roku, Iłża 2014, s. 265
  6. J. Tylko, Iłża [w:] Praca zbiorowa pod red. K. Dziewońskiego, M. Kiełczewskiej-Zaleskiej, L. Kosińskiego. J. Kostrowickiego, S. Leszczyckiego, Prace geograficzne nad aktywizacją małych miast, Warszawa 1957, s. 73-74
  7. Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Demograficzny 2018, Warszawa 2018