Makak czarny

Makak czarny
	Macaca maura
	(Schinz, 1825)
	; Matka z dzieckiem
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Rodzaj	makak
Gatunek	makak czarny
Synonimy
	Macacus maurus Schinz, 1825; Simia Cuvieri J.B. Fischer, 1829; Macacus fusco-ater Schinz, 1844; Macacus inornatus J.E. Gray, 1866; Papio (Inuus) hypomelas Matschie, 1901; Macaca maura majuscula Hooijer, 1950;
	Macacus maurus Schinz, 1825; Simia Cuvieri J.B. Fischer, 1829; Macacus fusco-ater Schinz, 1844; Macacus inornatus J.E. Gray, 1866; Papio (Inuus) hypomelas Matschie, 1901; Macaca maura majuscula Hooijer, 1950;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Makak czarny^[9]^[10] (Macaca maura) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercepithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercepithecidae).

Zasięg występowania

Makak czarny występuje na południowo-zachodnim Celebesie (od Bontobahari na krańcu południowo-zachodniej półwyspowej części na północ do Danau Tempe)^[11].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1825 roku szwajcarski przyrodnik Heinrich Rudolf Schinz, nadając mu nazwę Macacus maurus^[2]. Miejsce typowe to Celebes Południowy, Indonezja^[2]^[12]^[13].

M. maura należy do grupy gatunkowej silenus^[11]. M. maura krzyżuje się z M. tonkeana w obszarach w których ich zasięgi się na siebie nakładają (podstawa wyżyny Toraja; jezioro Danau Tempe)^[14]^[11]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[11].

Etymologia

Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadoptowana przez Buffona w 1766 roku^[15].
maura: łac. Maurus „Afrykańczyk, Mauretańczyk” (tj. czarny, ciemny)^[16].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 46–59 cm, samców 55–69 cm; długość ogona samic 2–4 cm, samców 5–7 cm; masa ciała samic 3,8–7,6 kg, samców 8,2–10 kg^[14]^[17]. Makak czarny posiada ciemnobrązowe lub czarne futro, jasną łatą i zaróżowioną nagą skórą modzeli pośladkowych oraz szczątkowym, słabo owłosionym ogonem.

Ekologia

Żywi się figami, nasionami bambusowymi, pąkami, kiełkami, bezkręgowcami i zbożami, które znajduje w tropikalnych lasach deszczowych. Ze względu na podobieństwo ich pysków do psich często są nazywane małpo-psami.

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) makak czarny klasyfikowany jest jako gatunek zagrożony (EN, Endangered)^[8]. Zagrożenie dla gatunku stanowią głównie ludzie, których rosnąca populacja skutkuje wyrębem lasów, co powoduje utratę i fragmentację naturalnych siedlisk małpy.

Przypisy

↑ Macaca maura, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c H.R. Schinz: Das Thierreich, eingetheilt nach dem Bau der Thiere als Grundlage ihrer Naturgeschichte und der vergleichenden Anatomie von den Herrn Ritter von Cuvier. Cz. 4: Zoophyten. Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’schen Buchhandlung, 1825, s. 510. (niem.).
↑ J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J. G. Cottae, 1829, s. 30. (łac.).
↑ H.R. Schinz: Systematisches Verzeichniss aller bis jetzt bekannten Säugethiere oder Synopsis Mammalium nach dem Cuvier’schen System. Cz. 1. Solothurn: Verlag von Jent und Bakmann, 1845, s. 58. (niem.).
↑ J.E. Gray. Notice of an ape Macacus inornatus) and a bushbock (Cephalophus breviceps) in the Gardens of the Society. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1866, s. 202, 1866. (ang.).
↑ P. Matschie. Die Säugetiere der von W. Kükenthal auf Halmahera, Batjan und Nord-Celebes gemachten Ausbeute. „Abhandlungen der Senckenbergischen Naturforschenden Gesellschaft”. 25, s. 262, 1901. (niem.).
↑ D.A. Hooijer. Man and other mammals from Toalian sites in south-western Celebes. „Verhandelingen der Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, Afdeeling Natuurkunde”. 46 (2), s. 57, 1950. (ang.).
↑ ^a ^b R.R. Lee R.R. i inni, Macaca maura, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-22] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 182–183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 222. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca maura. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-22].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca maura (Schinz, 1825). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
↑ ^a ^b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 633–634. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).
↑ maura, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-17] (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 144. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[itis-1] Macaca maura, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Schinz1825-2] H.R. Schinz: Das Thierreich, eingetheilt nach dem Bau der Thiere als Grundlage ihrer Naturgeschichte und der vergleichenden Anatomie von den Herrn Ritter von Cuvier. Cz. 4: Zoophyten. Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’schen Buchhandlung, 1825, s. 510. (niem.).

[Fischer-3] J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J. G. Cottae, 1829, s. 30. (łac.).

[Schinz1844-4] H.R. Schinz: Systematisches Verzeichniss aller bis jetzt bekannten Säugethiere oder Synopsis Mammalium nach dem Cuvier’schen System. Cz. 1. Solothurn: Verlag von Jent und Bakmann, 1845, s. 58. (niem.).

[Gray-5] J.E. Gray. Notice of an ape Macacus inornatus) and a bushbock (Cephalophus breviceps) in the Gardens of the Society. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1866, s. 202, 1866. (ang.).

[Matschie-6] P. Matschie. Die Säugetiere der von W. Kükenthal auf Halmahera, Batjan und Nord-Celebes gemachten Ausbeute. „Abhandlungen der Senckenbergischen Naturforschenden Gesellschaft”. 25, s. 262, 1901. (niem.).

[Hooijer-7] D.A. Hooijer. Man and other mammals from Toalian sites in south-western Celebes. „Verhandelingen der Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, Afdeeling Natuurkunde”. 46 (2), s. 57, 1950. (ang.).

[iucn-8] R.R. Lee R.R. i inni, Macaca maura, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-22] (ang.).

[Cichocki&inni-9] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-10] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 182–183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-11] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 222. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca maura. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-22].

[mdd-13] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca maura (Schinz, 1825). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).

[Zinner&inni-14] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 633–634. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[Palmer-15] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).

[Jobling-16] maura, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-17] (ang.).

[amw-17] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 144. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[9]

[10]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]