Koczkodanowate
Koczkodanowate[3], makakowate (Cercopithecidae) – rodzina ssaków naczelnych z podrzędu wyższych naczelnych (Haplorrhini), określana czasem jako małpy ogoniaste w odróżnieniu od małp bezogoniastych, do których zaliczane są człekokształtne. Obejmuje kilkadziesiąt gatunków zamieszkujących Afrykę, Azję oraz Gibraltar, m.in. makaki, mangaby, koczkodany, gerezy, hulmany i langury. Prowadzą głównie nadrzewny, a niektóre naziemny tryb życia. Po ziemi poruszają się na czterech kończynach.
| ||
| Cercopithecidae[1] | ||
| J.E. Gray, 1821[2] | ||
.jpg) Przedstawiciel rodziny – pawian płaszczowy (Papio hamadryas) | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ssaki | |
| Infragromada | łożyskowce | |
| Rząd | naczelne | |
| Podrząd | wyższe naczelne | |
| Infrarząd | małpokształtne | |
| Parvordo | małpy wąskonose | |
| Nadrodzina | koczkodanowce | |
| Rodzina | koczkodanowate | |
| Typ nomenklatoryczny | ||
|
Cercopithecus Linnaeus, 1758 | ||
| Podrodziny | ||
|
zobacz opis w tekście | ||
Zasięg występowania i biotopEdytuj
Zasięg występowania makakowatych obejmuje tereny od Gibraltaru na południu Europy, przez Afrykę północno-zachodnią, po Afrykę subsaharyjską oraz na wschód – przez Azję Środkową po Azję Południowo-Wschodnią i Japonię[4][5].
Najstarsze ślady kopalne pochodzą z oligocenu Egiptu. W zapisie kopalnym stwierdzono ich obecność w Europie.
CharakterystykaEdytuj
Są to małpy średniej wielkości lub duże – najmniejsze koczkodany ważą ok. 1,5 kg, a największe samce mandryla mogą osiągnąć nawet do 50 kg masy ciała. Długość ciała waha się w przedziale od 30 do 75 cm. Część twarzowa czaszki jest dłuższa niż u człekokształtnych. Dłonie i stopy są nieowłosione, wszystkie palce zakończone płaskimi paznokciami. Kciuk i paluch są przeciwstawne – z wyjątkiem Colobus spp., u których kciuk jest zredukowany.
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 32 | = | 2 | 1 | 2 | 3 |
| 2 | 1 | 2 | 3 | ||
Na pośladkach występują nagnioty pośladkowe. Ogon obecny, czasem długi, u Macaca spp. krótki lub zredukowany, ale u żadnego z makakowatych nie jest chwytny. Sierść brązowa, zielonkawa lub o barwie mieszanej, u niektórych kontrastowa. U wielu gatunków jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy przejawiający się w rozmiarach ciała (samice są mniejsze i lżejsze od samców), ubarwieniu lub uzębieniu (u samców występują charakterystyczne, długie kły).
Makakowate są aktywne w ciągu dnia. Żyją w grupach rodzinnych lub większych stadach. Silnie rozwinięte mięśnie twarzy makakowatych są wykorzystywane do eksponowania stanów emocjonalnych (mimika), odgrywają dużą rolę w komunikacji wewnątrzgatunkowej.
SystematykaEdytuj
W rodzinie Cercopithecidae wydzielono dwie podrodziny[4][3] różniące się wyraźnie morfologią i ekologią. Cercopithecinae są wszystkożerne, mają torby policzkowe i żołądek o prostej budowie.
- Cercopithecinae J.E. Gray, 1821 – koczkodany
- Colobinae Jerdon, 1867 – gerezy
PrzypisyEdytuj
- ↑ Cercopithecidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821 (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44–53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220–262. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.)
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Family Cercopithecidae. W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
BibliografiaEdytuj
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Myers, P.: Cercopithecidae (ang.). (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2 sierpnia 2011].
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.