Wikipedia

Max Fishman

Max Fishman (pol. Mieczysław Fischman, Mietek Fiszman; rum. Max Fişman; ros. Макс Шахнович (Бенович) Фишман; niem. Max Fischman; ang. Max Fishman); ur. 12 grudnia 1915 w Warszawie, zm. 24 września 1985 w Kiszyniowie) – polsko-mołdawski kompozytor, pianista i pedagog pochodzenia żydowskiego, od 1939 zamieszkały w ZSRR[1].

Max Fishman
Ilustracja
Max Fishman w 1961
Imię i nazwisko

Max Szachnowicz Fishman

Data i miejsce urodzenia

12 grudnia 1915
Warszawa Polska

Data i miejsce śmierci

24 września 1985
Kiszyniów Mołdawia

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka poważna

Zawód

kompozytor, pianista, pedagog

Aktywność

1928–1985

Odznaczenia
Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „Weteran pracy” Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”

Życiorys

edytuj

Urodził się 12 grudnia 1915 w Warszawie[2] w rodzinie przedsiębiorcy, filantropa, gabaja synagogi prowadzonej przez Szachna-Benisz Fiszmana, (ur. 1870 – zm. 1 lipca 1936)[3] i Esther z domu Bleiberg (ur. 1880 – według różnych źródeł zginęła w getcie warszawskim lub w obozie zagłady w Treblince).

Miał 6 starszych sióstr i młodszego brata. Od najmłodszych lat wykazywał duże zainteresowanie muzyką i kompozycją, odbył studia pianistyczne. Uczył się w Konserwatorium im. Fryderyka Chopina w Warszawie pod kierunkiem Józefa Turczyńskiego (fortepian)[4] i Antoniego Mareka (kompozycja). Komponował muzykę, często koncertował w Domu Sierot Janusza Korczaka, pracował jako nauczyciel na obozach letnich dla dzieci (filia Domu Sierot „Różyczka” we wsi Czaplowizna w gminie Wawer)[5] i był akompaniatorem aktorki Idy Kamińskiej, piosenkarki Lola Folman[6][7] i hipnotyzera Wolfa Messinga.

Na początku II wojny światowej walczył jako żołnierz przeciwko Niemcom. W listopadzie 1939 roku wyjechał z Warszawy, wraz ze swoim bratankiem Pawłem Gruenspanem (1920–2000), przyszłym liderem оrchestral jazz i kompozytorem w Polscе[8][9][10][11]. Udało im się przedostać do ZSRR. Dopiero wtedy imię Mieczysław (Mietek) Fiszman zmieniono mu na Max Fishman. Рomimo obywatelstwa polskiego został zesłany nie do Katynia, ale do miasta obozowego Aktiubińsk (Gułag), gdzie pracował w kopalni[12]. Po wojnie Max Fishman został odznaczony medalem „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”. W czasie wojny w getcie warszawskim zginęła prawie cała rodzina i liczni krewni. Wielu z nich wzięło udział w powstaniu w getcie warszawskim[13]. Wszystkie rękopisy i wczesne kompozycje Fishmana uległy zniszczeniu na zawsze w czasie II wojny światowej.

We wrześniu 1944 został zwolniony i mógł studiować w Konserwatorium w Saratowie w klasie Jewsieja Zingiera(inne języki) (fortepian), a od września 1945 w Konserwatorium w Mińsku(inne języki) w klasie Grigorija Pietrowa(inne języki) (fortepian). Słuchał wykładów Anatolija Bogatyriowa(inne języki) (kompozycja)[14]. W 1945 roku ożenił się z Lidią Axionova(inne języki)[15]. Od 1947 był akompaniatorem w Konserwatorium w Mińsku. Z biegiem czasu zaczęły pojawiać się duże problemy z pracą w Mińsku, gdyż w tym czasie w ZSRR zaczęła się szerzyć kampania przeciwko kosmopolityzmowi(inne języki), przybierając formy antysemickie. Odmówiono mu pracy w swojej specjalności w Mińsku. W rezultacie on i jego żona wyjechali do Homla, aby uczyć w Szkole Muzycznej, ale sześć miesięcy później Grzegorz Szyrma pomógł im dostać się do pracy w Konserwatorium w Kiszyniowie(inne języki)[16].

W latach 1952–1980 uczył gry na fortepianie w Konserwatorium w Kiszyniowie, a także w Szkole Muzycznej w Calarasi i szkole muzycznej we wsi Karpineni[17][18].

Równolegle z pracą pedagogiczną Max Fishman aktywnie zajmował się działalnością kompozytorską. Dzieła Maxa Fishmana były i są nadal wykonywane przez wiodące grupy muzyczne Mołdawii: Orkiestrа Symfoniczna Filharmonii(inne języki), Chór Filharmonii “Doina”(inne języki), Mołdawska orkiestra jazzowa „Bucuria” Filharmonii Narodowej(inne języki), Orkiestra Symfoniczna Mołdawskiego Radia i Telewizji, Orkiestra Kameralna w Sali Organowej w Kiszyniowie, Chór Konserwatorium, Chór Instytutu Sztuki, Сhór Akademii Muzycznej, Сhór Specjalnej Szkoły Muzycznej w Kiszyniowie itp.[19][20].

Utwory kompozytora wykonywali znani muzycy ZSRR, a także Europy i USA, m.in. w Polsce do 1939 roku – Ida Kamińska (wokal), Lola Folman (wokal), Tobias Kuperweis (fortepian), Mojsze Wajnberg (fortepian), Eta Tyrmand(inne języki) (fortepian), Pavel Gruenspan (fortepian), Gienrich Wagnier(inne języki) (fortepian), w ZSRR - Lew Gorielik(inne języki) (skrzypce), Timofiej Gurtowoj(inne języki) (dyrygent orkiestry symfonicznej), Szyko Aranow(inne języki) (dyrygent orkiestry jazzowej), Lidija Axionova(inne języki) (dyrygent chóru), Wiera Garsztia(inne języki) (dyrygent chóru), Alexander Vasieczkin (dyrygent orkiestry symfonicznej), Gita Strachilewicz(inne języki) (fortepian), Ludowy Artysta Mołdawii, Profesor Theodor Zgureanu (dyrygent chóru), Ludmiła Wawierko(inne języki) (fortepian), Oskar Dajn(inne języki) (skrzypce), Laureat Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego, Profesor Olga Kun (fortepian), Nuchim Łoznik(inne języki) (skrzypce), Jewgienij Wierbieckij(inne języki) (klarnet), Laureat Konkursu skrzypcowego Boris Goldenblank (skrzypce), Laureat Konkursu Pianistycznego, Profesor Artur Aksenov (fortepian), Boris Dubossarskij(inne języki) (skrzypce), Dmitrij Rotar (obój), Laureat Konkursu skrzypcowego Jevgienij Nisman (skrzypce), Paweł Grynszpan (fortepian, lider orkiestry jazzowej) Polska. Po upadku Związku Radzieckiego - Ludowy Artysta Mołdawii, Profesor Ilona Stepan (dyrygent chóru), Nicolas Kruger (dyrygent orkiestry symfonicznej) Francja, Jan Wierzba (dyrygent orkiestry symfonicznej) Portugalia, Rita Namorado (fortepian) Portugalia, Birgitta Starnes (skrzypce) Norwegia, Hélène Dautry (wiolonczela) Francja, Ekaterina Baranova (fortepian) Mołdawia-Francja, Artur Aksenov (fortepian) USA-Rosja. Utwory kompozytora wykonywane były w Polsce, Rosji, Białoruśii, Rumunii, Ukrainie, Niemczech, Izraelu, Korei Południowej, Portugalii, Francji, Norwegii, Belgii, USA[21][22][23]. Max Fishman zmarł w Kiszyniowie. Spoczywa na Cmentarzu Świętego Łazarza w Kiszyniowie (kwatera 71).

Odznaczenia

edytuj

Życie prywatne

edytuj

Od 1945 roku był żonaty z Lidią Axionova(inne języki), dyrygentem i profesorem (niektórzy z jej przodków byli Sybiracy)[24][25]. Miał synów Băno Axionova, aktora, reżysera, scenarzystę i pedagoga[26][27][28] i Artura Aksenova pianistę i pedagoga[29][30].

Dzieła (wybór)

edytuj

Pozostawił bogaty dorobek muzyczny, m.in.:

  • 4 koncerty fortepianowy[31]
  • Dwa tria na fortepian, skrzypce i wiolonczelę. (1954–1958)[32][33].
  • 10 miniatur na fortepian (1955)[34].
  • Wariacje na fortepian.
  • 5 preludiów na fortepian (1956).
  • „Mazurek. Wspomnienia Polski” na fortepian (1956).
  • Kantata „Chwała młodym orłom” (poświęcona młodym bojownikom przeciwko nazizmowi) do słów S. Varelopulusa (1959)[35].
  • Suita na wielką orkiestrę symfoniczną (1961).
  • Utwór na obój i orkiestrę symfoniczną (do 1961).
  • Fantazja na małą orkiestrę symfoniczną[36].
  • Capriccio e-moll na fortepian (1961).
  • Sonatina na klarnet i fortepian B (1963)[37][38][39][40].
  • Sonatina na fortepian (3 części) (1963)[41].
  • Romans (opracowanie na puzon i fortepiano), (1963).
  • 5 preludiów na fortepian (Wspomnienie, Idzie wiosna, Estrada Echa, Na jeziorze, W Majówkę).
  • Uwertura jazzowa (1964)[42].
  • Utwór koncertowy na skrzypce i fortepian (1964).
  • Scherzino na klarnet i fortepian w B (1964).
  • Scherzo (opracowanie na puzon i fortepian), (1964).
  • Chór „Jesień” (Co robisz, las...?) do słów Mihai Eminescu (1964).
  • 4 studia na fortepian (1968).
  • Sonatina na fortepian d-moll (3 części) (1968).
  • Preludium w e-moll na fortepian (1968).
  • Dziesięć utworów na fortepian o tematyce mołdawskiej (1969).
  • Kanon na chór (pieśń ludowa mołdawska) (1973).
  • Cykl fortepianów polifonicznych Kanony (1976).
  • Sonata na skrzypce i fortepian w d-moll.
  • 4 etiudy.
  • 10 miniatur na fortepian o tematyce mołdawskiej (miniatury: Taniec, Wariacje, Olandra, Kanon, Młodość, Wariacje, Komiks, Wariacje, Pieśń, Tańcz Joc).
  • Scherzino G-dur na fortepian.
  • Humoreska na skrzypce i fortepian[43].
  • Chór „Żniwa” do słów Vasile Alecsandri.

Opublikowane dzieła

edytuj
  • Max Fishman: La vânătoare. Kiszyniów: Editura de stat a Moldovei, 1956[44].
  • Max Fishman: Capriccio, Scherzino. B: Wybrane dzieła kompozytorów mołdawskich. Kiszyniów: Cartea Moldovenasca, 1961, s. 2. 150-172.
  • Max Fishman: Sonatina Es-dur na klarnet w B. Kiszyniowie: Cartea Moldovenasca, 1963.
  • Max Fishman: Sonatina d-moll na fortepian. Kiszyniów: Cartea Moldovenasca, 1968.
  • Max Fishman: Preludium i cztery etiudy na fortepian. TsGARM, F. 3050, op. 2, D. 309.

Źródła

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Макс Фишман
  2. ↑ “Kto urodził się w grudniu w Warszawie?” (Кто родился в Варшаве в декабре?)
  3. ↑ Grób Szachna-Benisza Fiszmana w bazie danych Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie
  4. ↑ Józef Turczyński
  5. ↑ Ida Merżan: Aby nie uległo zapomnieniu. Rzecz o Domu Sierot Krochmalna 92. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1987, s. 111. ISBN 83-10-08896-5.
  6. ↑ The Institute for Visual History and Education: Rozmówca: Paweł Gruenspan. Prowadząca wywiad: Joanna Wiszniewicz
  7. ↑ Rozmówca: Paweł Gruenspan. Prowadząca wywiad: Joanna Wiszniewicz. Miasto: Szczecin. Kraj: Polska. Język: polski. Data: miesiąc kwiecień, dzień 12, rok 1997 (druga kaseta) od 4.20 - 5.20 min i od 15. - 16 min
  8. ↑ Zespół Pawła Gruenspana (Szczecin) – Paweł Gruenspan (p); Marian Płoziński (as, cl), Stanisław Przybylski (ts, cl); Jerzy Nowak (tp, g); Eugeniusz Szymecki (tb); Tadeusz Kmite (tb, db); Czesław Cupak (dr)
  9. ↑ Pawel Gruenspan Band
  10. ↑ Marian Fuks: Księga sławnych muzyków pochodzenia żydowskiego Kompozytor niewidomy - Paweł Gruenspan (1920–2000) /132 / Liczba stron:472. 2003 ISBN 83-7063-364-1
  11. ↑ Holocaust Survivors and Victims Database
  12. ↑ Aktobe ITL – obóz pracy przymusowej
  13. ↑ Фишман Макс Шахнович
  14. ↑ Tamara Melnik, associate professor, PhD in the study of arts: Composer and Professor Max Fishman Ministerul Culturii al Republicii Moldova. Academia de Muzică, Teatru şi Arte Plastice. In: Anuar ştiinţific: muzică, teatru, arte plastice, 2011, nr. 1–2(12–13), p. 86. ISSN 1857-2251
  15. ↑ Ольга Беженару, Вероника Каждан: The first professor of choral conducting in Moldova. To the 100th anniversary of the birth of L.V. Axionova
  16. ↑ "Max Fishman"
  17. ↑ Мельник Тамара Вклад преподавателей кафедры общего фортепиано Академии Музыки, Театра и изобразительных искусств в развитии музыкальной культуры Республики Молдова
  18. ↑ Tamara Melnik, associate professor, PhD in the study of arts: Studying the composer's creation of the Republic of Moldova in the context of scientific and methodological activities of the complementary piano department of the Academy of Music, Theatre and Fine Arts in the 50s-60s of the 20th century (based on the documents from the National Archive of the Republic of Moldova). Studiul artelor și culturologie: istorie, teorie, practică – Nr. 1 (21), 2014. (Тамара Мельник, доцент, доктор (кандидат) искусствоведения: Исследование творчества композиторов Республики Молдова в контексте научно-методической деятельности кафедры общего фортепиано Академии Музыки, Театра и Изобразительных Искусств 50-60-х годов ХХ века (по материалам Национального Архива Республики Молдова. Studiul artelor și culturologie: istorie, teorie, practică – Nr. 1 (21), 2014)
  19. ↑ Tamara Melnik, associate professor, PhD in the study of arts: Composer and Professor Max Fishman Ministerul Culturii al Republicii Moldova. Academia de Muzică, Teatru şi Arte Plastice. In: Anuar ştiinţific: muzică, teatru, arte plastice, 2011, nr. 1–2(12–13), pp. 85-86. ISSN 1857-2251
  20. ↑ Larisa Balaban, associate professor, PhD in the study of arts: Works by the Composers of the Republic of Moldova from the Library of the Symphony Orchestra of the S. Lunchevici National Philharmonic Ministerul Culturii al Republicii Moldova. Academia de Muzică, Teatru şi Arte Plastice. Studiul Artelor şi Culturologie: istorie, teorie, practică - NR. 2 (25), 2015 pp. 23 – 29 ISSN 2345-1408
  21. ↑ В рамках музыкального проекта в Кишиневе пройдут два концерта Point 23 января 2018
  22. ↑ Concerto - À Redescoberta da Música Moldava|date=November 12, 2019
  23. ↑ Orquestra Clássica do Centro faz tributo à música clássica moldava 22 de Novembro 2019
  24. ↑ [https://web.archive.org/web/20230620035303/https://ava.md/2023/02/23/pervyy-professor-horovogo-dirizhirovaniya/ Первый профессор хорового дирижирования Молдовы. К 100-летию со дня рождения Л.В. Аксёновой
  25. ↑ Виктория Михай: В поисках добра и истины. Аксёновы. AVA 4.12.2017
  26. ↑ Library of Congress
  27. ↑ Игры без поддавков. Прошлое и настоящее актёра и режиссёра Бэно Аксёнова date May 10, 2021 Журнал "Чайка"
  28. ↑ Ministerul Educaţiei, Culturii și Cercetării al Republicii Moldova. Biblioteca Naţională a Republicii Moldova. Calendar Naţional 2021 Băno Axionov Р.138 ISSN 1857-1549
  29. ↑ Artur Aksenov Piano
  30. ↑ A. M. Aksenov (otwietstwiennyj riedaktor): Rieżissura igry na fortiepiano: B. M. Bierlin-muzykant, licznost Moskwa: Rossijskaja akadiemija muzyki im. Gniesinych, 2006 (А. М. Аксёнов (ответственный редактор): Режиссура игры на фортепиано: В. М. Берлин-музыкант, личность Москва: Российская академия музыки им. Гнесиных, 2006)
  31. ↑ Max Fishman: Concert pour piano et orchestre symphonique. Rita Namorado – piano, Nicolas Kruger – direction, Orchestre Nationale de Chambre et Orchestre Téléradio Moldova. Salle d'Orgue, Chisinau, Moldavie, 2018
  32. ↑ Pleșcan Irina, vice-rector, Institute of Arts, Tiraspol: "The piano trio by M. Fishman as a sound document of its era" National Scientific Conference. Composing creation from the Republic of Moldova: past and present October 24, 2014. p 5
  33. ↑ Pleșcan Irina. Chamber ensemble with piano in composition creation in the Republic of Moldova: problem identification. Anuar științific: muzică, teatru, arte plastice Nr. 3 (20), 2013
  34. ↑ Ла вынэтоаре Пентру пиан. Фишман, Макс Шахнович. Кишинев Едитура де стат а Молдовей 1956
  35. ↑ Cuznețova Nadejda, aspirant, Senior Lecturer: Cantata in the works of composers of the Republic of Moldova: history and typology (1910–1960s) – the dissertation in Russian is available in the National Library of the Republic of Moldova, in the libraries of the Academy of Sciences of Moldova and the Academy of Music, Theater and Fine Arts – 2019 (Надежда Кузнецова, аспирант, старший преподаватель: Кантата в творчестве композиторов республики Молдова: история и типология (1910 – 1960-е гг.) диссертация на русском языке доступна в Национальной библиотеке Республики Молдова, в библиотеках Академии наук Молдовы и Академии музыки, театра и изящных искусств - 2019)
  36. ↑ Сочинения композиторов Республики Молдова в библиотеке симфонического оркестра национальной филармонии им. С. Лункевича
  37. ↑ Fishman Мax Sonatina E-flat Major for clarinet in B Biblioteca Naţională a Republicii Moldova"
  38. ↑ Фишман, Макс Шахнович: Сонатина для кларнета и фортепиано. Кишинев Картя молдовеняскэ 1963
  39. ↑ Фишман, Макс Шахнович: Сонатина для кларнета и фортепиано Российская Государственная Библиотека
  40. ↑ Фишман, Макс Шахнович: Сонатина для кларнета и фортепиано
  41. ↑ Фишман, Макс Шахнович: Сонатина для фортепиано. Кишинев Картя молдовеняскэ 1968
  42. ↑ Увертюра Макса Фишмана в контексте взаимодействия профессиональной европейской традиции и третьего пласта
  43. ↑ Fishman Мax Humoresque for violin and piano Biblioteca Naţională a Republicii Moldova
  44. ↑ Макс Шахнович Фишман: Ла вынэтоаре: Пентру пиан. Российская Государственная Библиотека

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Max_Fishman&oldid=75037714”