Menachem Kipnis

polski śpiewak, publicysta, autor tekstów piosenek, fotografik

Menachem Kipnis (ps. „Mecenas”) (ur. 1878 w Uszomirze, zm. prawdopodobnie 15 maja 1942[1] w Warszawie) – polski kantor, dziennikarz, publicysta, satyryk i felietonista, autor tekstów piosenek, fotografik, śpiewak, popularyzator i znawca muzyki żydowskiej, działacz społeczny, członek Związku Literatów.

Menachem Kipnis
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1878
Uszomierz

Data i miejsce śmierci

prawdopodobnie 15 maja 1942
Warszawa

Zawód, zajęcie

dziennikarz, publicysta, satyryk i felietonista

Kamienica na ul. Waliców 14 w Warszawie, w której mieszkał Menachem Kipnis

Życiorys

edytuj

Jako tenor pobierał wykształcenie muzyczne i naukę śpiewu od swojego starszego brata Pejsiema, który był kantorem w synagodze w Czarnobylu i kantorem bożnicy w Wolinie. Kształcił się także u Abrahama Bera Birnbauma, wraz z którym występował w synagogach. Występował wspólnie ze znanym kantorem Zejdlem Rownerem, u którego boku objechał całą Litwę, Podole i Wołyń. Występował w chórach synagogalnych i uczęszczał do warszawskiego konserwatorium muzycznego. Mieszkał m.in. w kamienicy przy ul. Waliców 14[2].

Kipnis jako jedyny starozakonny został w 1902 roku przyjęty do chóru Teatru Wielkiego, gdzie występował przez 16 lat.

W czasie swoich podróży zbierał, badał oraz wykonywał pieśni ludowe polskich Żydów, w tym te mieszane pod względem językowym. Efektem jego pracy były dwa zbiory pieśni – wydane w 1918 roku 60 jidisze folkslider (‘60 ludowych pieśni żydowskich’) oraz wydany w 1925 roku[a], 80 jidisze folkslider (‘80 ludowych pieśni żydowskich’), zebrane później w 140 jidisze folkslider (‘140 ludowych pieśni żydowskich’). Zebrane pieśni publikował również na łamach czasopisma Hajnt, gdzie niekiedy publikował także felietony.

Ożenił się z Zimrą Zeligfeld. Wielokrotnie objeżdżał z występami Polskę, gościł również wraz z żoną w Niemczech i Francji.

W dwudziestoleciu międzywojennym był inicjatorem wielu akcji społecznych i muzycznych, w latach 30., po atakach antysemickich na mniejszość żydowską, które ograniczyły jej dostęp do zawodów i spowodowały zwolnienia muzyków, współorganizował Żydowską Orkiestrę Symfoniczną w Warszawie. Koncertował wraz z żoną wykonując żydowskie pieśni ludowe.

Znany był też jako dziennikarz i współpracownik nowojorskiego dziennika Forwerts. Zajmował się głównie fotografowaniem ludzi: mieszkańców żydowskich dzielnic i miasteczek oraz dużych miast. Jego zdjęcia są niezwykłym świadectwem życia mniejszości żydowskiej w II RP. Znajdują się obecnie w archiwum YIVO w Nowym Jorku[3].

W latach 1920–1938 opublikował w jidysz:

  • Chelmer maasijes (Chełmskie anegdoty)[4]
  • Za kulisami Warszawskiej Opery (1902-1918)
  • Jidisze klezmer in Pojln (‘Żydowscy klezmerzy w Polsce’)
  • Barimte jidisze muziker (‘Słynni muzycy żydowscy’)
  • Fun primitiwn folkslid biz der jidiszer simfoniszer muzik (‘Od prymitywnej pieśni ludowej do żydowskiej muzyki symfonicznej’)

W czasie okupacji niemieckiej trafił wraz z żoną do getta warszawskiego, gdzie zajmował się organizacją pomocy materialnej dla artystów. Dzięki pieniądzom pozyskanym z Jointu, umożliwił stołówkom literackim wydawanie suchego prowiantu. Podczas wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku zginęła żona Kipnisa, a jego dziennik oraz zbiory muzyczne, zawierające także nadsyłane mu utwory, uległy zniszczeniu.

Zmarł prawdopodobnie na zawał[b]. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie, lecz jego nagrobek się nie zachował[c].

  1. Polski słownik judaistyczny[1] podaje rok 1923 jako datę wydania.
  2. Polski słownik judaistyczny[1] podaje wylew krwi do mózgu jako przyczynę śmierci.
  3. Nie odnotowuje go baza nagrobków osób pochowanych na tym cmentarzu.

Przypisy

edytuj
  1. a b c Urszula Kobiałko-Fuks: Kipnis Menachem. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny – Delet. [dostęp 2021-05-02]. (pol.).
  2. Aleksandra Stefaniak. Wolski ostaniec i jego niezwykli mieszkańcy. „Skarpa Warszawska”, s. 68, kwiecień 2024. 
  3. Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: DSH, 2010, s. 144–151. ISBN 978-83-62020-18-8.
  4. Chełmskie anegdoty na portalu Polona.

Bibliografia

edytuj
  • Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 1. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003. ISBN 83-7255-126-X.

Linki zewnętrzne

edytuj