Wikipedia

Monety Michała Korybuta Wiśniowieckiego

(Przekierowano z Monety Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1670–1673))

Monety Michała Korybuta Wiśniowieckiego – monety emitowane w czasie panowania króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego[1].

System monetarny edytuj

Panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego pogrążone było w typowej poinflacyjnej stagnacji[2]. W obiegu krążyły głównie boratynki i tymfy (tzw. moneta bieżąca), ponieważ lepsze (tzw. moneta dobra) były wychwytywane przez ludność i bezpowrotnie znikały z obrotu. Niemniej dość szybko pojawiły się żądania, formułowane zwłaszcza w laudach wojewódzkich i ziemskich, postulujących[3]

wprowadzenie dobrego pieniądza, przyjmowanego również za granicą.

W reakcji na zgłaszane postulaty w 1671 r. badano perspektywy powrotu do monety pełnowartościowej[3]. Jako próby wybito[3]:

Wszystko jednak skończyło się jedynie na przymiarkach[3].

W efekcie czteroletnie panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego zapisało się w historii jako nieposiadające żadnych sukcesów w temacie gospodarki pieniężnej. Rozbieżności między monetą dobrą i monetą bieżącą uległy dalszemu pogłębieniu. O ile kursy monet dobrych – talara i dukata – utrzymały się na poziomach z ostatnich lat panowania Jana II Kazimierza:

  • talar – 3 złotych polskich i 15 groszy,
  • dukat – 6 złotych polskich i 15 groszy,

to analogiczne kursy w monecie bieżącej spadły do 7 i 13 złotych polskich, odpowiednio[3].

Mennictwo w latach 1670–1673 edytuj

W okresie panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego w srebrze bito[4]:

w złocie emitowano[4]:

  • dukaty,
  • półtoradukaty,
  • podwójne dukaty i
  • potrójne dukaty.

W koronnej mennicy w Bydgoszczy bito monety jedynie w małych seriach (próbne). Były to[5]:

  • złotówki (1671)[6] – około 5000 szt.,
  • dukaty (1671)[6] – w światowej literaturze numizmatycznej istnieje wiele rozbieżnych twierdzeń na temat istnienia autentycznych dukatów koronnych[7],
  • dwudukaty (1671)[7] – znany tylko jeden stempel[5].

W pracy[8] wymienione są również koronne:

są to jednak produkty numizmatyczne (fałszerstwa) Józefa Majnerta.

Z powodu niepodjęcia pracy przez mennice państwowe, monety biły właściwie tylko mennice miejskie Prus Królewskich[3]:

  • Gdańska:
    • szelągi (1670)[9],
    • dukaty (1670, 1672–1673, niedatowane[10])[11],
    • półtoradukaty (niedatowane)[12],
    • dwudukaty (niedatowane)[13],
    • trzydukaty (niedatowane)[13].
  • Elbląga:
    • szelągi (1671–1673, niedatowane[14])[15] – o bardzo niskiej zawartości srebra, bite niestarannie (ok. 945 000 szt.) z powodu dotkliwego braku monet zdawkowych,
    • półtalary (1671)[16],
    • talary (1671)[16],
    • dukaty (1671–1672)[17],
    • dwudukaty (1672)[17],
    • trzydukaty (1672)[17].

Prusy Królewskie nie przyjęły w ogóle monety bieżącej (tymfów, boratynków) i posługiwały się jedynie monetą dobrą – w mennicach miast pruskich w tym okresie, bito więc szelągi bilonowe, a nie miedziane[22].

Monety koronne i miejskie[1][4] edytuj

Na monetach była umieszczana tytulatura królewska[5]:

MICHAEL DEI GRATIA REX POLONIAE, MAGNUS DUX LITHUANIAE, RUSSIAE, PRUSSIAE, SAMOGITIAE, LIVONIAE, SMOLENSCIAE, KIJOVIAE, VOLHYNIAE, PODOLIAE, PODLACHIAE, SEVERIAE, CZERNIECHOVIAEQUE

w mniejszym lub większym skrócie – minimalnie do monogramu królewskiego: MR.

Potrójne dukaty edytuj

  • potrójny dukat gdański, niedatowany, R8
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: widok Gdańska z herbem u dołu.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • potrójny dukat gdański, niedatowany, odbitka w srebrze, R8
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: widok Gdańska z herbem u dołu.
  • potrójny dukat toruński, 1671, R8
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: herb Torunia otoczony napisem.
  • potrójny dukat elbląski, 1672, R8 – wybity stemplem podwójnego dukata elbląskiego
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: herb Elbląga otoczony napisem.

Podwójne dukaty edytuj

  • podwójny dukat koronny, 1671, R8
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: tarcza wygięta, czteropolowa, ukoronowana, na której orły i pogonie, a w środku herb Wiśniowieckich, po bokach tarczy rozdzielone litery M.H., całość otoczona napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • podwójny dukat gdański, niedatowany, R7
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
  • podwójny dukat toruński, 1670, R7
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: widok Torunia otoczony napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • podwójny dukat toruński, 1670, R8
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: widok Torunia otoczony napisem.
  • podwójny dukat toruński, 1671, R8
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: herb Torunia otoczony napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • podwójny dukat toruński, niedatowany, R4
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: widok Torunia otoczony napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • podwójny dukat elbląski, 1672, R8
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: herb Elbląga otoczony napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers

Półtora dukata edytuj

  • półtoradukat gdański, niedatowany, R8
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem.

Dukaty edytuj

awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: tarcza wygięta, czteropolowa, ukoronowana, na której orły i pogonie, a w środku herb Wiśniowieckich, po bokach tarczy rozdzielone litery M.H., całość otoczona napisem.
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem, tarcza lewart pod nim.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • dukat gdański, 1670, bez tarczy lewart na rewersie, R3
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
  • dukat gdański, 1672, tarcza lewart na rewersie, R8
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem, tarcza lewart pod nim.
  • dukat gdański, 1672, bez tarczy lewart na rewersie, R4[23]
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • dukat gdański, 1673, R4
awers: szerokie popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
  • dukat gdański, 1673, R3
awers: wąskie popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • dukat gdański, niedatowany, R6
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Gdańska otoczony napisem.
  • dukat elbląski, 1671, R8
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Elbląga otoczony napisem.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • dukat elbląski, 1672, R8
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Elbląga otoczony napisem.

Talar edytuj

Talary bito jedynie w Elblągu. Tadeusz Czacki opublikował rycinę swojego egzemplarza, do którego autentyczności nie można mieć jakichkolwiek wątpliwości. Dawniejsza rycina i opis talara elbląskiego były zamieszczone również w „Erleutertes Preussen Tom. II. kart. 734”. Jeden egzemplarz odnalazł (XIX w.) w Królewcu znany antykwariusz Dopler – żądano wówczas za niego 600 złotych. Wysoka cena przyczyniła się do powstania bardzo dobrych odlewów w srebrze, później spatynowanych. Takie kopie można było w XIX w. znaleźć w kilku zbiorach numizmatycznych w Warszawie. W 1838 r. pojawił się talar Michała Korybuta Wiśniowieckiego bity nowo wykonanym stemplem, sporządzonym być może na podstawie rysunku Czackiego. Talar ten był z jednej strony pozłacany, jakby wydobytym z kubka srebrnego lub innego wewnątrz złoconego naczynia.

  • talar elbląski, 1671, masa 28,80 grama, R8
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Elbląga otoczony napisem, pod herbem litery C-S.

Istnieją falsyfikaty Józefa Majnerta[16].

  • XXI w. replika talara elbląskiego
  •  

Półtalar edytuj

Półtalary były bite jedynie w Elblągu. Średnica półtalara jest równa talarowi, ale za to półtalar jest o połowę cieńszy i lżejszy. Monety znajdowały się w kolekcjach:

Znane półtalary mają masę jedynie pomiędzy 9,33 a 11,48 grama, zamiast spodziewanych 14,40 grama[24].

  • półtalar elbląski, 1671, masa 14,40 grama, R8
awers: popiersie króla w koronie otoczone tytulaturą,
rewers: herb Elbląga otoczony napisem, pod herbem litery C-S.
  •  
    awers
  •  
    rewers

Istnieją falsyfikaty Józefa Majnerta[16].

Złotówka koronna edytuj

Złotówka, czyli ⅓ talara, była monetą próbną[5].

  • złotówka koronna, 1671, R7
awers: popiersie króla w wieńcu laurowym otoczone tytulaturą,
rewers: tarcza wygięta, czteropolowa, ukoronowana, na której orły i pogonie, a w środku herb Wiśniowieckich, po bokach tarczy rozdzielone litery M.H., u dołu tarcza z nominałem ⅓, całość otoczona napisem (istnieją odmiany z ornamentem nad tarczą i herbem Leliwa).

Szelągi edytuj

  • szeląg gdański, 1670, R2
awers: monogram ukoronowany, składający się z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1670,
rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDUS / CIVITA•TIS / GEDANEN(sis), a pod nim herb Gdańska.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • szeląg toruński, 1671, R2
awers: monogram ukoronowany, składający się z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1671,
rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLID9 / CIVITATIS / THORVN•(ensis), a pod nim herb Torunia.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • szeląg toruński, niedatowany, R2
awers: monogram ukoronowany, składający się z liter MR, oznaczających: Michael Rex, lecz w miejscu liczby roku jest tylko flores,
rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDVS / CIVITATIS / THORUN(ensis), a pod nim herb Torunia.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • szeląg elbląski, 1671, R3
awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1671,
rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDUS / CIVITATI(s) / ELBINGE(n), a pod nim mała tarcza Elbląga.
  • szeląg elbląski, 1672, R3
awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1672,
rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDUS / CIVITATIS / ELBINGEN(n), a pod nim mała tarcza Elbląga.
  •  
    awers
  •  
    rewers
  • szeląg elbląski, 1673, R3
awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex, a pod nim rok 1673,
rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDV / CIVITATIS / ELBINGEN, a pod nim mała tarcza Elbląga (istnieją odmiany bez rozety, z odwróconym herbem Elbląga i napisem SOLIDUS zamiast SOLIDV – R4).
  • szeląg elbląski, niedatowany, R2
awers: monogram ukoronowane, złożone z liter MR, oznaczających: Michael Rex,
rewers: pod rozetą napis w trzech wierszach: SOLIDVS / CIVITAT(is) / ELBINGE(n), a pod nim mała tarcza Elbląga (istnieją odmiany z napisem SOLID zamiast SOLIDVS).
  •  
    awers
  •  
    rewers

Fałszerstwa edytuj

Monety Michała Korybuta były w XIX w. przedmiotem wielu fałszerstw na szkodę kolekcjonerów. Dotyczy to przede wszystkim wspomnianych wyrobów Józefa Majnerta. Ponadto fałszowany był dukat koronny – fałszerstwo to przypisywane jest Fajnowi[5].

  • Fałszerstwo Majnerta półtalara elbląskiego (1671)
  •  
    awers
  •  
    rewers

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 232–244.
  2. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 132.
  3. ↑ a b c d e f Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 201, ISBN 978-83-7705-068-2.
  4. ↑ a b c Edmund Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, część 1 i 2, Lech Kokociński (red.), Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, 1995, s. 98,320,321,339,340,363, ISBN 83-85075-25-0.
  5. ↑ a b c d e Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 232.
  6. ↑ a b Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 234.
  7. ↑ a b Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 235.
  8. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 233.
  9. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 236.
  10. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 237.
  11. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 236–237.
  12. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 237–238.
  13. ↑ a b Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 238.
  14. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 242.
  15. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 242–243.
  16. ↑ a b c d Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 243.
  17. ↑ a b c Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 244.
  18. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 239.
  19. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 239–240.
  20. ↑ a b c Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 240.
  21. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1649–1696, wyd. pierwsze, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 241.
  22. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 201, ISBN 978-83-7705-068-2.
  23. ↑ Michał Korybut Wiśniowiecki. Dukat 1672, Gdańsk PCGS MS63 (MAX) [online], archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-12-11].
  24. ↑ Michał Korybut Wiśniowiecki. Półtalar 1671, Elbląg [online], archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-12-11].

Bibliografia edytuj

Hasło pierwotnie bazowało na źródłach pochodzących z XIX w.:

  • F.A.Vossberg: Geschichte der Preussischen Munzen und Siegel von Fruhester. Zeit bis zum Ende der Herrschaft der Deutschen Ordens, Berlin, 1843
  • A.Vossberg: Munzen und Siegel der Preussischen Stadte Danzig, Elbing, Thorn, so wie der Herzoge von Pomerallen in Mittelalter, Berlin, 1841
  • E.Hutten-Czapski: Catalogue de la Collection Petersburg, tom 1–5, Kraków, 1871–1916

Tekst dostosowano do XXI w. języka, uzupełniono o informacje z innych opracowań, a monety niepotwierdzone przez XX/XXI w. literaturę przedmiotu zostały usunięte.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Monety_Michała_Korybuta_Wiśniowieckiego&oldid=70412768”