Wikipedia

Mordechaj Canin

żydowski pisarz i publicysta

Mordechaj Canin (jid. ‏מרדכי צאַנין‎ Mordche Canin, hebr. ‏מרדכי צאנין‎, pierwotnie Mordechaj Jeszaja (Jeszajahu) Cukierman[1]; ur. 1 kwietnia 1906[1][2][3][4][a] w Sokołowie Podlaskim, zm. 4 lutego 2009 w Tel Awiwie) – polsko-żydowski dziennikarz, a następnie izraelski pisarz (tworzący w jidysz), leksykograf, publicysta[5].

Mordechaj Canin
‏Mordechaj Jeszaja Cukierman‎
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1 kwietnia 1906
Sokołów Podlaski

Data i miejsce śmierci

4 lutego 2009
Tel Awiw

Zawód, zajęcie

pisarz, dziennikarz, działacz społeczny

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys edytuj

Był synem Dawida Cukiermana, który prowadził w Sokołowie Podlaskim biuro podań, oraz Towy Malki Cukierman[1]. Miał sześcioro rodzeństwa: najstarszy brat Herman (Henryk) pod koniec lat 30. wyjechał z ojcem do Australii, a następnie do Nowej Zelandii; najstarsza siostra Felicja wyjechała z matką do Palestyny. Siostra Estera (Elza) była w późniejszym okresie żoną Stanisława Jerzego Leca. Miał ponadto m.in. siostry Rysię (Rywkę) i najmłodszą Batię[1].

W Sokołowie Podlaskim uczęszczał do chederu i jesziwy, gdy zaś w 1921 wraz z rodzicami przeniósł się do Warszawy, poszedł do polskiego gimnazjum[1].

Zadebiutował w Warszawie w 1929 roku opowiadaniami i felietonami drukowanymi w prasie jidyszowej. Wówczas to przybrał pseudonim Canin, który później stał się jego nazwiskiem. Do II wojny światowej pracował w Polsce jako dziennikarz prasy w języku jidysz (m.in. „Ojfgang” i „Naje Folkscajtung”), opublikował także dwie książki: zbiór opowiadań Wiwat lebn! (Wiwat życie!, 1933) oraz powieść Ojf zumpiker erd (Na podmokłej ziemi, 1935)[1].

Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, po której znalazł się na Litwie. Japoński konsul w Kownie Chiune Sugihara wystawił mu dokumenty, dzięki którym przez ZSRR, Japonię, Chiny, Indie i Egipt dotarł do Palestyny[1][6]. Uzyskał brytyjskie obywatelstwo i podjął pracę dziennikarską i literacką.

W latach 1945–1947 kilka razy przyjeżdżał do Polski, by zobaczyć i opisać kraj po Zagładzie[7]. Swoje relacje drukował w „Forwerts”, nowojorskiej gazecie w języku jidysz. Zbiór jego tekstów z tych podróży, wydany w Izraelu w 1952, ukazał się w polskim przekładzie w 2018 pod tytułem Przez ruiny i zgliszcza[8].

Był propagatorem i działaczem na rzecz kultury i języka jidysz w Izraelu, założycielem i redaktorem naczelnym czasopisma „Lecte Najes” (ukazującego się w latach 1949–2006; odszedł z redakcji w 1977[9]). Był jednym z założycieli Bejt Lejwik – Związku Literatów i Dziennikarzy piszących w jidysz w Izraelu, któremu następnie przez kilka lat przewodniczył. Autor opowiadań, recenzji, biografii i ponad dwudziestu powieści[5][6].

Był autorem wielkiego słownika jidyszowo-hebrajskiego (1982) i hebrajsko-jidyszowego (1983)[10].

Mieszkał w Tel Awiwie, gdzie zmarł 4 lutego 2009 roku w wieku 103 lat[11]. Jego żoną była Dora Canin (1912–1996)[12].

Wybrana twórczość edytuj

  • Wiwat lebn! (Wiwat życie!, 1933), zbiór opowiadań[1]
  • Ojf zumpiker erd (Na podmokłej ziemi, 1935), powieść[1]
  • Wuhin gejt Japan (Dokąd zmierza Japonia, 1942), zbiór reportaży[10]
  • Iber sztejn un sztok. A rajze iber hunder chorew-geworene kehiles in Pojln (1952)[13], wydana po polsku jako Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce (Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2018, ISBN 978-83-62795-81-9)
  • Szabesdike szmuesn (Szabasowe pogawędki, 1957), felietony[10]
  • Artopanus kumt curik ahejm (Artopanus wraca do domu), cykl sześciu powieści historycznych, obejmujący dzieje Żydów od podboju Judei przez Rzymian do współczesności[10]:
    • Jeruszolajim un Rojm (Jerozolima i Rzym, 1966)
    • Fremde himlen (Obce nieba, 1968)
    • Libszaft in gewiter (Miłość w czasie burzy, 1972)
    • Di meride fun Meżiboż (Bunt Meżiboża, 1976)
    • Der Jardn falt arajn in Jam Hamelech (Jordan wpada do Morza Martwego, 1981)
    • Der gzar-din (Wyrok, 1985)
  • Grenecn biz cum himl (Granice do samego nieba, 1969/1970), autobiografia[10]
  • Zumersznej (Letni śnieg, 1992), wybór esejów i opowiadań[11]

Uwagi edytuj

  1. ↑ Według pracy Dziedzictwo językowe Rzeczypospolitej urodził się w 1904 r.[5]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i Adamczyk-Garbowska 2018 ↓, s. 9.
  2. ↑ Mordechai Tzanin: About Siedlce’s Community. siedlce.org.il. [dostęp 2019-01-09]. (ang.).
  3. ↑ Mordechai Tsanin. samstar.jimdo.com. [dostęp 2019-01-09]. (ang.).
  4. ↑ Tsanin, Mordekhai (1906–2009). viaf.org (kontrola autorytatywna). [dostęp 2019-01-09].
  5. ↑ a b c Dziedzictwo językowe Rzeczypospolitej [online], inne-jezyki.amu.edu.pl [dostęp 2019-02-17].
  6. ↑ a b Anna Bikont, To, co Gross pokazał Polakom w „Sąsiadach”, żydowski reporter opisał już w 1947 r. [online], wyborcza.pl [dostęp 2019-02-17] (pol.).
  7. ↑ Piotr Paziński, Sto zgładzonych miasteczek [online], polityka.pl [dostęp 2019-02-17] (pol.).
  8. ↑ Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce [online], znak.com.pl [dostęp 2019-02-17] (pol.).
  9. ↑ Adamczyk-Garbowska 2018 ↓, s. 10–11.
  10. ↑ a b c d e Adamczyk-Garbowska 2018 ↓, s. 10.
  11. ↑ a b Adamczyk-Garbowska 2018 ↓, s. 11.
  12. ↑ Adamczyk-Garbowska 2018 ↓, s. 13.
  13. ↑ Adamczyk-Garbowska 2018 ↓, s. 7.

Bibliografia edytuj

  • Monika Adamczyk-Garbowska: Samotna misja Mordechaja Canina. W: Mordechaj Canin: Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Nisza, 2018, s. 7–21. ISBN 978-83-62795-81-9.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mordechaj_Canin&oldid=72678485”