Nóż szturmowy

Nóż bojowy (szturmowy, okopowy) (ros. Боевой кинжал, ang. Combat knife, Trench knife) – krótka broń biała, rodzaj noża. Cechą charakterystyczną tego typu broni jest przeznaczenie do walki wręcz, choć niektórymi typami noży bojowych można też rzucać.

Nóż szturmowy Fairbairn-Sykes

Nóż, oprócz pełnienia funkcji narzędzia, wykorzystywany był również jako broń, praktycznie od początku swojego istnienia. Jako, krótka broń biała na przestrzeni wieków przybierał rozmaite formy, będąc w użytku zarówno wojskowym, jak i cywilnym. Już od starożytności pojawiały się wyspecjalizowane formy krótkiej broni białej, przeznaczone wyłącznie do walki, jak np. puginał, mizerykordia czy sztylet, które można uznać za dalekich przodków dzisiejszych noży bojowych. W kontekście militarnym nóż jako broń został zmarginalizowany wraz z rozwojem broni palnej, by w końcu zostać zastąpionym, przez nakładany na karabin bagnet.

Prowizorycznie skrócony francuski bagnet Lebel M1886. Prekursor współczesnych noży bojowych.

Austro-węgierski nóż okopowy M1917 z okresu I wojny światowej

Początki współczesnych noży bojowych, jako standardowej broni wojskowej, przypadają na okres I wojny światowej. Specyfika walki wręcz, w ciasnych okopach, wykazywała niepraktyczność długich bagnetów osadzonych na karabinach. Żołnierze radzili sobie z tym samodzielnie zaopatrując się w noże prywatnych wytwórców lub tworząc broń improwizowaną, między innymi skracając i przerabiając bagnety, do formy krótkiego noża lub sztyletu, który lepiej sprawdzał się w takich warunkach. Dostrzegając zapotrzebowanie na tego typu broń, armie poszczególnych państw rozpoczęły wprowadzanie na etatowe wyposażenie żołnierzy tzw. noży okopowych, przeznaczonych specjalnie do walki w okopach. Wydawane przede wszystkim oddziałom szturmowym, stąd też w odniesieniu do tego typu broni często stosuje się określenie nóż szturmowy. Przykładem noża z tego okresu może być wprowadzony w 1917 r. austro-węgierski M1917.

Przeznaczeniem bagnetów było zadawanie pchnięć po osadzeniu na karabinie oraz używanie ich do typowych prac obozowych. W przeciwieństwie do nich nóż bojowy był bronią przeznaczoną do użytku samodzielnego (chociaż niektóre z nich posiadały możliwość osadzania na karabinie). Posiadał lepsze wyważenie, był krótszy i poręczniejszy, umożliwiał zadawanie zarówno pchnięć jak i cięć. Współcześnie konstrukcje bagnetów coraz bardziej upodabniają je do noży bojowych, przez co granica pomiędzy nimi stopniowo się zaciera.

W okresie na krótko przed II wojną światową noże bojowe przyjęto na wyposażenie głównie oddziałów zwiadu i rozpoznania. Używane były zarówno przez wojska Osi jak i Aliantów.

Nóż bojowy z okresu II wojny światowej. Brytyjski Fairbairn-Sykes

Jednym z najbardziej znanych, wojskowych noży bojowych, jest brytyjski Fairbairn-Sykes. Zaprojektowany jeszcze przed II wojną światową, przez Williama E. Fairbairna (brytyjskiego oficera i instruktora walki wręcz) oraz Erica A. Sykesa (oficera sił specjalnych szanghajskiej policji). Charakteryzował się wąską, obosieczną głownią oraz dobrym wyważeniem umożliwiającym rzucanie. Wyprodukowano wiele jego wersji zarówno w czasie II wojny światowej, jak i po niej. Używany był przez brytyjską armię od 1940 r. (w tym przez elitarne oddziały Commando i SAS). Znalazł się również na wyposażeniu między innymi niektórych oddziałów amerykańskich, kanadyjskich, francuskich oraz polskiej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Amerykanie stworzyli również własną wersję tego noża na potrzeby OSS, jednak jakość wykonania była znacznie gorsza od pierwowzoru.

Polski nóż szturmowy wz. 1955

W Ludowym Wojsku Polskim nóż bojowy pierwszy raz pojawił się w latach 1943-1945, w oddziałach rozpoznania 1 i 2 Armii WP. Był to radziecki nóż szturmowy ZIK, który przyjęto na polskie wyposażenie pod nazwą nóż szturmowy wz. 43. Posiadał jednosieczną głownię długości 15 cm, wykonaną z miękkiej stali, łatwej do ostrzenia, ale i giętkiej (z racji użytej stali, nie nadawał się do wielokrotnego rzucania). Po wojnie produkowano w Polsce własny typ noża szturmowego – nóż wojskowy wz. 55 (wyraźnie wzorowany na radzieckim pierwowzorze). Pozostał on na wyposażeniu najprawdopodobniej aż do lat 90., kiedy to zaczęto zastępować go nowszymi modelami. Jego następcami w Wojsku Polskim zostały noże bojowe wz. 92 oraz wz. 98, które używane są do dzisiaj, między innymi w jednostkach specjalnych (np. GROM).

Współczesny Glock FM78

Oprócz armii, nóż bojowy znalazł też szerokie zastosowanie w policyjnych jednostkach antyterrorystycznych (np. austriacki Glock FM78).

Najbardziej znanym nożem bojowym, używanym zarówno w charakterze cywilnym jak i wojskowym, jest prawdopodobnie kukri używane przez Gurkhów, mające jednak więcej wspólnego z maczetą (technika walki zbliżona była do rąbania).