Narzędzia otoczakowe

Narzędzia otoczakowe (ang. pebble tools; fr. galets aménagés; ros. галенные орудия) – narzędzia charakteryzujące pierwsze przemysły dolnopaleolityczne. Były to otoczaki (niekiedy okruchy skał twardych) przystosowane do pracy przez odbicie odłupków na obwodzie. Wyróżniamy trzy grupy narzędzi otoczakowych:

Narzędzie otoczakowe jednostronne (nacinak, ang. chopper) – narzędzie otoczakowe z jednostronną obróbką; część pracująca powstaje przez krawędź przecięcia płaszczyzn negatywów odbitych odłupków z płaszczyzną nieprzygotowanej podstawy.

Nacinaki znalezione w etiopskiej osadzie Hadar, mające ok. 1,7 mln lat

Narzędzie otoczakowe dwustronne (ang. chopping tool) – narzędzie otoczakowe z dwustronną obróbką; część pracująca powstaje na przecięciu płaszczyzn negatywowych odłupków oddzielonych po obu stronach wyrobu.

Sferoidy ściankowane (fr. sphéroïdes à facettes) – narzędzia z obróbką wielostronną (wielokierunkową). Powstawały w następujący sposób: powierzchnie jednych negatywów przyjmowano jako podstawy dla kolejnych odbić. W ten sposób powstawał nieumiarkowany wielościan. Narzędzia takie występują w niektórych afrykańskich kulturach otoczakowych.

Istnieją również narzędzia tworzące formy przejściowe pomiędzy narzędziami otoczakowymi a innymi grupami narzędzi. Możemy tu wyróżnić:

Pięściak (ang. hand axe) – narzędzie otoczakowe ze staranną obróbką i prostą bądź lekko wypukłą krawędzią pracującą, utworzoną przy pomocy większej ilości oddzielonej przy niej odłupków; stanowią grupę przejściową do zgrzebeł

Protopięściak (ang. proto hand axe) – narzędzie otoczakowe jednostronne (rzadziej dwustronne) z obróbką na większej części obwodu i krawędzią pracującą załamaną; tworzącą rodzaj wysuniętego ostrza-wierzchołka; stanowi formę przejściową do pięściaka. Posiada rozliczne warianty różniące się kształtem i zasięgiem obróbki. Na szczególną uwagę zasługują trójkątne protopięściaki z doliny rzeki Fen He w Chinach.

Narzędzia otoczakowe wykonywano przy użyciu tłuka kamiennego; posiadają one szerokie rozprzestrzenienie w inwentarzach dolnopaleolitycznych. Badania w Transwalu i Tanzanii wykazują, że były one prawdopodobnie dziełem niektórych australopiteków.

Na obszarach wschodniej Azji (wschodnia Syberia, Mongolia, Korea, Chiny oraz Półwysep Malajski) narzędzia otoczakowe występują aż do początku holocenu. Występowały również w najdawniejszych zespołach dolnopaleolitycznych Europy (jaskinia Vallonet koło Nicei, Vértessüllös koło Budapesztu). Na tym terenie narzędzia te przetrwały w niektórych przemysłach paleolitu środkowego, a nawet górnego (Hesja, Czechy).