Nowa Wieś Spiska

miasto we wschodniej Słowacji

Nowa Wieś Spiska (słow. Spišská Nová Ves, niem. Zipser Neudorf/Neuendorf, węg. Igló, rom. Nowejsis) – miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju koszyckim, w historycznym regionie Spisz.

Nowa Wieś Spiska
Spišská Nová Ves
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Słowacja

Kraj

 koszycki

Powiat

Nowa Wieś Spiska

Burmistrz

Ján Volný[1]

Powierzchnia

66,67[2] km²

Wysokość

506[3] m n.p.m.

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


34 544[4]
520,45[5] os./km²

Nr kierunkowy

+421 53[3]

Kod pocztowy

052 01[3]

Tablice rejestracyjne

SN

Położenie na mapie kraju koszyckiego
Mapa konturowa kraju koszyckiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowa Wieś Spiska”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Nowa Wieś Spiska”
Ziemia48°56′40″N 20°33′46″E/48,944444 20,562778
Strona internetowa
Ratusz i najwyższa wieża kościelna na Słowacji
Reduta
Kościół w dzielnicy Novoveská Huta

Geografia

edytuj

Spiska Nowa Wieś leży na wysokości 430 m n.p.m. w Kotlinie Hornadzkiej nad Hornadem. Liczba mieszkańców miasta w 2011 roku wynosiła 38 045 osób, powierzchnia miasta – 66,67 km². Dzieli się na dzielnice:

  • sídlisko Tarča
  • sídlisko Mier
  • sídlisko Východ
  • sídlisko Západ
  • Novoveská Huta
  • Ferčekovce

Historia

edytuj

Okolice Nowej Wsi Spiskiej były zasiedlone już w neolicie. Na terenie miasta archeolodzy odkryli ślady osiedla kultury lateńskiej[6]. Osadnictwo słowiańskie istniało tu już w czasach państwa wielkomorawskiego. Na obszarze dzisiejszego miasta leżała stara słowiańska osada Iglov. Osada ta została zniszczona i opuszczona podczas najazdów mongolskich, ale później została zasiedlona ponownie przez ocalałych dawnych mieszkańców. W jej sąsiedztwie w połowie XIII wieku powstała osada saskich kolonistów Neudorf (Villa Nova). Dzisiejsza Spiska Nowa Wieś powstała z połączenia obu wsi[6].

Pierwsza pisemna wzmianka o mieście i parafii z kościołem pochodzi z 1268 r. W XIV wieku miasto stało się ośrodkiem górnictwa, rzemiosła i handlu (największy plac targowy na ówczesnych ziemiach słowackich). Wśród rodzajów rzemiosła wyróżniały się te, które zajmowały się obróbką metali: kowalstwo, płatnerstwo, ludwisarstwo, konwisarstwo[7]. W 1380 miasto uzyskało uprzywilejowany status wolnego królewskiego miasta górniczego. W latach 1412–1769 w wyniku zastawu spiskiego miasto z okolicami należało do Polski i znajdowało się pod władzą królów polskich, stanowiąc część starostwa spiskiego. Było w jego granicach siedzibą samorządu tzw. „13 miast spiskich”[7]. Co najmniej od 1316 r. istniał w mieście klasztor franciszkanów, wzmiankowany również w latach 1379 i 1433. Ponieważ po tej drugiej dacie nie ma już o nim wzmianek przypuszcza się, że został doszczętnie zniszczony przez husytów[7].

Po bezprawnym zagarnięciu tych terenów przez Habsburgów w 1769, Spiską Nową Wieś włączono do Węgier i wkrótce ustanowiono siedzibą władz Prowincji XVI Miast Spiskich. W 1871 do miasta dotarła kolej – linia Kolei Koszycko-Bogumińskiej. W 1892 uruchomiono jej odgałęzienie do Lewoczy, a w mieście zaczęły powstawać warsztaty i zakłady związane z koleją. Wśród rosnącej liczby robotników rozwinął się ruch związkowy. W latach 1905–1907 miały miejsce strajki górników i robotników, a w trudnych latach po I wojnie światowej wielki strajk generalny w grudniu 1920[6].

W czasach nowożytnych Spiska Nowa Wieś była znana z licznych miejskich szkół. W 1910 – według spisu nieuwzględniającego narodowości polskiej – miasto liczyło 10,5 tys. mieszkańców, z czego 5,1 tys. Słowaków, 3,5 tys. Węgrów i 1,8 tys. Niemców. W 1918 znalazło się w granicach Czechosłowacji. W okresie kampanii wrześniowej w roku 1939 miasto było siedzibą kwatery głównodowodzącego słowackich wojsk inwazyjnych kierującego ofensywą przeciwko Polsce. Wojska radzieckie wkroczyły do miasta w ostatnich dniach stycznia 1945.

Po II wojnie światowej miasto szybko się rozrastało: stare centrum otoczył wieniec nowych osiedli mieszkaniowych, a liczba ludności do roku 1980 wzrosła trzykrotnie. Oprócz górnictwa rud żelaza przemysł wydobywczy reprezentowały kamieniołomy i żwirownie, przemysł drzewny zakłady "Nový domov", tekstylny zakłady "Tatrasvit" a spożywczy młyny, cukrownia i in.[6] Miasto stało się istotnym centrum kulturalnym oraz turystycznym jako punkt wyjściowy w wycieczkach do Słowackiego Raju.

Zabytki

edytuj

Najważniejszymi zabytkami miasta są m.in.:

Kilka kilometrów na zachód od Nowej Wsi Spiskiej leży park narodowy Słowacki Raj; niedaleko też do Spiskiego Zamku.

  • park Madaras
  • park koło ratusza
  • park koło kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
  • Ogród Zoologiczny

Komunikacja

edytuj

W Nowej Wsi Spiskiej krzyżują się drogi lokalne 536 z Krompachów do Kieżmarku i 533 z Gemerskiej Połomy do Lewoczy. Przez miasto przebiega linia kolejowa z Koszyc i Preszowa do Popradu. W mieście znajduje się trawiaste lotnisko miejscowego aeroklubu.

Miasta partnerskie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-09-24]. (słow.).
  2. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 66,67S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
  3. a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  4. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
  5. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
  6. a b c d Jozef Kuruc: Spišská Nová Ves - východiskom [w:] "Krásy Slovenska" R. LVIII, nr 7/81, s. 8-11
  7. a b c Tadeusz M. Trajdos. Mendykanci na średniowiecznym Spiszu. „Płaj. Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego”. t. 30, s. 79-86, 2005. Towarzystwo Karpackie. ISSN 1230-5898. (pol.). 

Linki zewnętrzne

edytuj