Nowa Wieś Spiska
Nowa Wieś Spiska (słow. Spišská Nová Ves, niem. Zipser Neudorf/Neuendorf, węg. Igló, rom. Nowejsis) – miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju koszyckim, w historycznym regionie Spisz.
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Kraj | |||
Powiat | |||
Burmistrz |
Ján Volný[1] | ||
Powierzchnia |
66,67[2] km² | ||
Wysokość |
506[3] m n.p.m. | ||
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
|||
Nr kierunkowy |
+421 53[3] | ||
Kod pocztowy |
052 01[3] | ||
Tablice rejestracyjne |
SN | ||
Położenie na mapie kraju koszyckiego ![]() | |||
Położenie na mapie Słowacji ![]() | |||
![]() | |||
Strona internetowa |
GeografiaEdytuj
Spiska Nowa Wieś leży na wysokości 430 m n.p.m. w Kotlinie Hornadzkiej nad Hornadem. Liczba mieszkańców miasta w 2011 roku wynosiła 38 045 osób, powierzchnia miasta – 66,67 km². Dzieli się na dzielnice:
- sídlisko Tarča
- sídlisko Mier
- sídlisko Východ
- sídlisko Západ
- Novoveská Huta
- Ferčekovce
HistoriaEdytuj
Okolice Nowej Wsi Spiskiej były zasiedlone już w neolicie. Na terenie miasta archeolodzy odkryli ślady osiedla kultury lateńskiej[6]. Osadnictwo słowiańskie istniało tu już w czasach państwa wielkomorawskiego. Na obszarze dzisiejszego miasta leżała stara słowiańska osada Iglov. Osada ta została zniszczona i opuszczona podczas najazdów mongolskich, ale później została zasiedlona ponownie przez ocalałych dawnych mieszkańców. W jej sąsiedztwie w połowie XIII wieku powstała osada saskich kolonistów Neudorf (Villa Nova). Dzisiejsza Spiska Nowa Wieś powstała z połączenia obu wsi[6].
Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z 1268. W XIV wieku miasto stało się ośrodkiem górnictwa, rzemiosła i handlu (największy plac targowy na ówczesnych ziemiach słowackich). W 1380 miasto uzyskało uprzywilejowany status wolnego królewskiego miasta górniczego. W latach 1412–1769 w wyniku zastawu spiskiego miasto z okolicami należało do Polski i znajdowało się pod władzą królów polskich, stanowiło część starostwa spiskiego. Po bezprawnym zagarnięciu tych terenów przez Habsburgów w 1769 Spiską Nową Wieś włączono do Węgier i wkrótce ustanowiono siedzibą władz Prowincji XVI Miast Spiskich.
W 1871 r. do miasta dotarła kolej - linia Kolei Koszycko-Bogumińskiej. W 1892 r. uruchomiono jej odgałęzienie do Lewoczy, a w mieście zaczęły powstawać warsztaty i zakłady związane z koleją. Wśród rosnącej liczby robotników rozwinął się ruch związkowy. W latach 1905-1907 miały miejsce strajki górników i robotników, a w trudnych latach po I wojnie światowej wielki strajk generalny w grudniu 1920 r.[6] W czasach nowożytnych Spiska Nowa Wieś była znana z licznych miejskich szkół. W 1910 – według spisu nieuwzględniającego narodowości polskiej – miasto liczyło 10,5 tys. mieszkańców, z czego 5,1 tys. Słowaków, 3,5 tys. Węgrów i 1,8 tys. Niemców. W 1918 znalazło się w granicach Czechosłowacji. W okresie kampanii wrześniowej w roku 1939 miasto było siedzibą kwatery głównodowodzącego słowackich wojsk inwazyjnych kierującego ofensywą przeciwko Polsce. Wojska radzieckie wkroczyły do miasta w ostatnich dniach stycznia 1945 r.
Po II wojnie światowej miasto szybko się rozrastało: stare centrum otoczył wieniec nowych osiedli mieszkaniowych, a liczba ludności do roku 1980 wzrosła trzykrotnie. Oprócz górnictwa rud żelaza przemysł wydobywczy reprezentowały kamieniołomy i żwirownie, przemysł drzewny zakłady "Nový domov", tekstylny zakłady "Tatrasvit" a spożywczy młyny, cukrownia i in.[6] Miasto stało się istotnym centrum kulturalnym oraz turystycznym jako punkt wyjściowy w wycieczkach do Słowackiego Raju.
ZabytkiEdytuj
Najważniejszymi zabytkami miasta są m.in.:
- rzymskokatolicki kościół pw. Wniebowzięcia NMP z XIV w. z najwyższą wieżą kościelną na Słowacji (87 m);
- rzymskokatolicki kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z lat 1727–1731;
- zbór ewangelicki z końca XVIII w.;
- gotycki Dom Prowincyjny z XV w.;
- klasycystyczny ratusz z XIX w.;
- secesyjna tzw. „Reduta” z przełomu XIX i XX w.;
- barokowa kolumna maryjna z 1724 r.
Kilka kilometrów na zachód od Nowej Wsi Spiskiej leży park narodowy Słowacki Raj; niedaleko też do Spiskiego Zamku.
SportEdytuj
- HK Spišská Nová Ves – klub hokejowy
ParkiEdytuj
- park Madaras
- park koło ratusza
- park koło kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- Ogród Zoologiczny
KomunikacjaEdytuj
W Nowej Wsi Spiskiej krzyżują się drogi lokalne 536 z Krompachów do Kieżmarku i 533 z Gemerskiej Połomy do Lewoczy. Przez miasto przebiega linia kolejowa z Koszyc i Preszowa do Popradu. W mieście znajduje się trawiaste lotnisko miejscowego aeroklubu.
Miasta partnerskieEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-09-24]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce [om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)]. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic: Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ a b c d Jozef Kuruc: Spišská Nová Ves - východiskom [w:] "Krásy Slovenska" R. LVIII, nr 7/81, s. 8-11