Obwód Ochota Armii Krajowej
Obwód IV Ochota – kryptonimy: „Osiemnastka”, „18” (w ramach SZP), „44” (w ramach ZWZ/AK), „XXIV” (od 15 czerwca 1944), „IV” (od 9 sierpnia 1944)[1] jednostka organizacyjna okręgu warszawskiego Armii Krajowej działająca w okresie okupacji niemieckiej w Polsce.
Okres konspiracji
edytujDziałania konspiracyjne na Ochocie rozpoczęły się w końcu 1939. Organizował je, w ramach Służby Zwycięstwu Polski, por. Zygmunt Żółtkowski „Odwet”.
Pierwsze jednostki liniowe zaczęto formować w maju i czerwcu 1940. Utworzono 2 plutony liczące po ok. 30 ludzi. Dowództwo 1. objął ppor. Witold Daab „Stefan”, a 2. ppor. Stanisław Chabros „Dybowski”. 3. pluton sformowano w połowie 1941. W jego skład weszło ok. 30 ludzi pod dowództwem por. Józefa Stępkowskiego.
Od drugiej połowy 1941 nastąpił szybki wzrost liczebny oddziałów obwodu dzięki rekrutacji w ramach Związku Walki Zbrojnej, jak i przyłączaniu się grup innych organizacji niepodległościowych.
Organizacja w przeddzień wybuchu powstania
edytujLatem 1944 stan obwodu przedstawiał się następująco:
- Dowódca – ppłk. Mieczysław Sokołowski ps. „Grzymała”;
- Zastępca i szef sztabu – mjr Zenon Bayer. „Zenon”;
- Kwatermistrz – ppor. Michał Karwacki „Sowa”;
- Pluton osłonowy 438 – pchor „Janusz” NN;
W skład obwodu wchodziły 3 rejony:
- Rejon I (Ochota, Szczęśliwice) kryptonim „XXIV-41” – dowódca kpt. Tadeusz Jasiński „Zych”;
- I Zgrupowanie – dowódca kpt. Michał Pankiewicz „Wacław”;
- 1 kompania – dowódca ppor. rez. Tadeusz Witt „Zemsta” (plutony: 410, 410, 419);
- 2 kompania – dowódca ppor. rez. Józef Winiarski „Prostak” (plutony 403, 416, 417);
- 3 kompania – dowódca ppor. rez. Eugeniusz Kołodziejczyk „Orliński” (plutony 412, 413, 426);
- II Zgrupowanie – dowódca por. Witold Daab „Stefan” (późniejszy Batalion „Odwet”);
- 1 kompania – dowódca ppor. Jerzy Urbański „Jur” (plutony 401, 421);
- 2 kompania – dowódca ppor. rez. Józef Chabros „Dybowski” (plutony 402, 422, 427);
- 3 kompania – dowódca ppor. Jan Petrykowski „Zabawa”;
- III Zgrupowanie – dowódca ppor. Tadeusz Kotecki „Kalina” (plutony 404, 405, 406 i pluton bez numeru);
- I Zgrupowanie – dowódca kpt. Michał Pankiewicz „Wacław”;
- Rejon II (Narutowicza, Wawelska, Filtrowa) kryptonim „XXIV-42” – dowódca kpt. Eugeniusz Kosiacki „Korczak”;
- I Zgrupowanie (II Batalion OW PPS) – dowódca plut. pchor. Jan Kołtuniak „Kielecki” (plutony 431, 432);
- II Zgrupowanie – dowódca ppor. Jerzy Gołembiewski „Stach” (plutony 435, 436, 437);
- III Zgrupowanie – dowódca por. Stanisław Junk „Brzoza” (plutony 433, 434);
- Rejon III (ul. Barska, Dworzec Zachodni) kryptonim „XXIV-43” – dowódca por. Andrzej Chyczewski „Gustaw”.
- I Zgrupowanie – dowódca ppor. rez. Czesław Łapiński „Brzeski” (plutony 407, 451, 453);
- II Zgrupowanie – dowódca ppor. rez. Jan Matraś „Janek” (plutony 414, 415, 420).
Stan liczbowy obwodu wynosił ok. 1500 żołnierzy. W skład obwodu wchodziła też Wojskowa Służba Kobiet licząca ok. 400 osób w oddziałach sanitarnych i łączności.
Zadania na wypadek wybuchu powstania
edytujW czasie powstania oddziały obwodu Ochota miały opanować:
- koszary w Domu Akademickim przy placu Narutowicza, obsadzone przez ok. 350 funkcjonariuszy Schutzpolizei;
- koszary w budynkach Akademii Nauk Politechnicznych i Dyrekcji Lasów Państwowych obsadzonych przez dwie kompanie SS, w sile ok. 300 żołnierzy;
- koszary w budynku szkoły przy ul. Tarczyńskiej 8, gdzie stacjonowała kompania SS w sile ok. 150 żołnierzy.
Oddziały powstańcze miały też zamknąć i utrzymać prowadzące przez dzielnicę drogi przelotowe, a więc osłaniać Warszawę od południowego zachodu.
Walki oddziałów
edytuj1 sierpnia na wyznaczone miejsca koncentracji stawiło się ok. 600 żołnierzy. Nie dotarła też na czas cała broń, którą rozporządzał obwód. Wobec znacznej przewagi liczebnej i ogniowej nieprzyjaciela, oraz utraty elementu zaskoczenia, natarcia podjęte o godzinie „W” nie powiodły się. Większość oddziałów wycofano poza miasto. 2 sierpnia stoczono bój pod Pęcicami, w którym poległo ok. 100 żołnierzy. Następnie oddziały wycofały się na koncentrację do lasów chojnowskich.
Pozostałe na Ochocie jednostki przeszły do obrony, tworząc dwie reduty:
- „Wawelska” – w czworoboku bloków przy ulicach: Wawelskiej, Pługa, Mianowskiego i Uniwersyteckiej – pod dowództwem ppor. Jerzego Gołembiewskiego „Stacha”;
- „Kaliska” – w zespole budynków Monopolu Tytoniowego i przyległych domów – pod dowództwem por. Andrzeja Chyczewskiego „Gustawa”.
Grupa „Wawelska” wytrwała na pozycjach do 11 sierpnia, kiedy – wobec braku amunicji i możliwości kontynuowania walki – wycofała się kanałami do Śródmieścia Południe. Tam została wcielona do Batalionu „Iwo” i brała udział w jego akcjach bojowych. Od początku września, w ramach Batalionu „Ostoja”, odpierała Niemców nacierających wzdłuż Al. Jerozolimskich. Tam też dotrwała do momentu kapitulacji powstania.
Grupa „Kaliska” walczyła w rejonie ul. Kaliskiej i Barskiej. Zajmowane stanowiska utrzymano do 10 sierpnia, kiedy wobec wyczerpania wszelkich możliwości prowadzenia walki, wycofała się na koncentrację do lasów chojnowskich. Po reorganizacji i uzupełnieniu stanu oddział, pod dowództwem por. „Gustawa”, wrócił do Warszawy i wziął udział w walkach w Wilanowie, na Sadybie, Czerniakowie i Mokotowie do końca powstania.
Jednym z kapelanów był ks. Jan Salamucha.
Przypisy
edytuj- ↑ Grzegorz Jasiński: Żoliborz. Dzieje militarne II Obwodu Okręgu Warszawa AK w Powstaniu Warszawskim. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks", 2009, s. 69.
Bibliografia
edytuj- Jerzy Kirchmayer, Powstanie Warszawskie, Warszawa 1983.
- Stanisław Komornicki, Oddziały Powstania Warszawskiego, Warszawa 1984.
- P. Matusak (pod red.): Powstanie warszawskie 1944. Wybór dokumentów. Warszawa: Egros, 2002. ISBN 83-88185-82-9.