Państwo hukwaldzkie

Państwo hukwaldzkie (cz. Hukvaldské panství, pełna nazwa: Olomoucké knížecí arcibiskupské panství Hukvaldy, léno Koruny české, niem. Olmützer Fürst-Erzbischöfliche Herrschaft Hochwald, Lehen der böhmischer Krone) – historyczne państwo (latyfundium) feudalne w północno-wschodnim Margrabstwie Moraw z centrum administracyjnym w Hukvaldach, od połowy XIII wieku należące jako lenno Królestwa Czech do biskupów ołomunieckich (od 1744 arcybiskupów). W XVI wieku w procesie wchłaniania okolicznych włości biskupich do państwa hukwaldzkiego osiągnęło ono znaczne rozmiary i pod koniec wieku oprócz zamku w Hukwaldach obejmowało również 2 miasta (Morawska Ostrawa i Příbor), 3 miasteczka (Brušperk, Frenštát i Mistek) i 29 wsi. Od tamtej pory terytorium państwa nie ulegało znaczącym zmianom. W połowie XIX wieku, podczas wprowadzania w Austrii nowoczesnego podziału administracyjnego likwidującego stare struktury feudalne, państwo hukwaldzkie przekształciło się w wielki majątek ziemski.

Historia

edytuj
 
Północno-wschodnie Morawy pomiędzy miastem Hranice a rzeką Ostrawicą, przerywana różowa linia – Brama Morawska, przerywana czarna linia – granica diecezjalna ołomuniecko-wrocławska, zarazem granica śląsko—morawska w XIII wieku
 
Zamek w Starym Jiczynie

Pierwszym znanym właścicielem majątku hukwaldzkiego był Arnold z Hückeswagen, który uzyskał go jako lenno od króla czeskiego Przemysła Ottokara I za służbę dyplomatyczną w Anglii. W czeskich dokumentach występował jako świadek w latach 1234–1237. Arnold w swym majątku najpierw założył gród Stary Jiczyn, który miał również chronić granicę Królestwa Czech od strony Polski i Węgier. Po Arnoldzie dobra hukwaldzkie objął jego syn, Franko. Udało się mu uniknąć większego spustoszenia podczas ataku Mongołów w 1241 roku, jednak kolonizacja obszaru nie nabrała większego rozmachu. Pomiędzy rokiem 1252 a 1258 swe włości, rozciągające się pomiędzy Sedlničką, Odrą, Ostrawicą[a] a północnym skłonem Beskidu Morawsko-Śląskiego, sprzedał biskupowi ołomunieckiemu Brunowi ze Schauenburga. Biskup Bruno południowo-zachodnią część zyskanej ziemi (okolice Przyboru, Hukwaldu i Frensztatu) przydzielił z powrotem Frankowi z Hückeswagen, natomiast część wschodnią (okolice Bruszperku i Mistka) włączył do włości biskupich.

 
Zamek Hukvaldy

Następnie biskup Bruno we wschodniej części, która była dotąd przeważnie zalesiona (spośród wsi istniały prawdopodobnie tylko Staříč i Paskov), rozpoczął akcję kolonizacyjną. Biskup ten uchodził długo za germanizatora Moraw, a wiele z nowych osad otrzymywało niemieckie nazwy. Z opinią taką nie zgadzała się m.in. Libuše Hrabová, która po analizie źródeł z czasów kolonizacji północnych Moraw, przypisała wiele lokacji jego ministeriałom, a nie jemu samemu. Mieli oni przybyć za biskupem jako drobni rycerze, chłopów miało za nim przybyć jednak dużo mniej, a nowo zakładane osady były raczej mieszane[1]. Nowe miejscowości rozdawał często w lenno (1267 Fryčovice, 1272 Bělá, 1277 Sviadnov). W zachodniej części Franko (już jako lennik biskupów) najpierw przeniósł swą siedzibę do Přiboru a następnie rozpoczął budowę zamku Hukvaldy (Hückeswalde). W latach 70. XIII wieku lenno przejęli Jindřich i Blud, w 1285 piszący się „z Hukwald”, co świadczy o tym, iż gród ten już służył jako centrum lenna. Oprócz niego zarządzali zamkiem Šostýn i podejmowali zakładanie nowych wsi (np. Kozlovice – 1294). Z kolei we wschodniej części włości biskupich biskupa Bruno zastąpił Dětřich z Hradce (1281–1302), który – poza kontynuacją kolonizacji – dużą część majątku oddał w lenno rodzinie Stangów, co utworzyło w 1288 maństwo misteckie. W 1299 wymieniona jest wieś Metylovice w związku z zasiedlaniem okolic dzisiejszego Frydlantu, który w 2 połowie XIV wieku również uzyskali Stangowie, co z kolei utworzyło mistecko-frydlanckie maństwo (Místek, Frýdlant, Sviadnov, Malé Kunčice, Bahno, Hodoňovice, Metylovice).

Przed 1316 rokiem lenno Hückeswagenów uzyskali ołomunieccy kanonicy Dětřich i Jindřich z Füllsteina, a w 1327 było ono we władaniu Jindřicha z Kytlic. Był to okres w Królestwie Czech wysoce niespokojny; również w państwie hukwaldzkim panoszyli się raubritterzy. Sytuacja uspokoiła się za panowania Karola IV Luksemburskiego. W 1400 roku całe państwo hukwaldzkie zastawiono królowi węgierskiemu Zygmuntowi Luksemburskiemu, który przekazywał je dalej w lenno (np. w 1438 Janowi Čapkowi z Sán). W 1466 król czeski Jerzy z Podiebradów odkupił je dla biskupa Tasa z Boskovic (1457–1482), który jednak w 1478 r. zastawił je ponownie Černohorskim z Boskovic. W 1512 r. odzyskał je biskup Stanislav I. Thurzo. Odtąd biskupi zarządzali nim prawie bez przerwy, z wyjątkiem lat 1593–1596 i 1617.

W połowie XVI wieku państwo hukwadzkie składało się z zamku Hukvaldy, miasta Morawska Ostrawa, miasteczek Přibor, Brušperk i Frenštat oraz 17 wsi. Ponadto w okolicy znajdowało się wiele mniejszych, dzierżawionych włości biskupich - niektóre z nich stanowiły enklawy wewnątrz państwa hukwaldzkiego. Biskupi ołomunieccy prowadzili od połowy XVI wieku starania, aby zyskać te włości na trwałe i włączyć je do większych majątków. W ten sposób do państwa hukwaldzkiego pozyskali Przywóz (1555), Závišice (1561), Rychaltice (1570), Véskę (1577) oraz całe mistecko-frydlanckie państwo (1584), które wcześniej było zakupione przez cieszyńskich Piastów. Jednocześnie wykorzystując zadłużenie swych wasali biskupi ołomunieccy starali się przyłączać ich lenna do swego państwa, co stwarzało jednak problemy ekonomiczne i zmuszało do zastawiania części majątku.

W 1760 zarząd państwa przeniesiono do nowo wybudowanego pałacyku. Dwa lata później zamek spłonął od uderzenia piorunu i opustoszał.

W 1835 państwo hukwaldzkie obejmowało około 20 tysięcy hektarów, zamieszkałych przez 32 tysiące osób (w większości katolików, jedynie 19 nie-katolików i 43 żydów). Z etnicznego punktu widzenia były to dwie grupy: Wałasi zamieszkujący około 20 miejscowości[b] na Pogórzu Morawsko-Śląskim na południe od Wysoczyzny Příborskiej (cz. Přiborská parkohatina) wokół centralnego masywu Ondřejník i Lasi w północnej. Zdecydowana większość posługiwała się na co dzień gwarami laskimi (morawskimi), z polskim lub słowackim akcentem, jedynie w Prchalovie oraz w Skotnicach posługiwano się językiem niemieckim (w 1900 roku obie miejscowości były już w większości czeskojęzyczne). Gospodarka w największym stopniu oparta była na rolnictwie, ponadto istniały huty żelaza we Frydlancie, Czeladnej i Witkowicach. W 1852 państwo hukwaldzkie zostało zamienione w wielki majątek ziemski.

Spis miejscowości (1835)

edytuj
 
Państwo hukwaldzkie w 1844
Osady w państwie hukwaldzkim i spis mieszkańców z 1835
osada status liczba mieszkańców
Brušperk miasto chronione 2781
Frenštát miasto chronione 4483
Příbor miasto chronione 4760
Morawska Ostrawa miasto chronione 1712
Mistek miasto 2601
Frydlant nad Ostrawicą miasteczko 1905
Hukvaldy wieś 526
Antonínov wieś 452
Bezkyd wieś 433
Bordovice wieś 366
Chlebovice wieś 488
Čeladná wieś 1657
Drnholec wieś 219
Fryčovice wieś 1197
Hájov wieś 354
Hodoňovice wieś 318
Klokočov wieś 558
Skotnice wieś 421
Kozlovice wieś 1326
Velké Kunčice wieś 1311
Malé Kunčice wieś 342
Koloredov wieś 835
Lhotka wieś 433
Lichnov wieś 924
Lysůvky wieś 139
Metylovice wieś 1156
Měrkovice wieś 295
Myslík wieś 488
Mniší wieś 409
Kopřivnice wieś 972
Ostravice wieś 1317
Palkovice wieś 1662
Prchalov wieś 253
Pstruží wieś 521
Ptáčník wieś 128
Rychaltice wieś 611
Sýkorec wieś 110
Sklenov wieś 568
Staříč (Starý) wieś 1229
Nový Staříč wieś 208
Závišice wieś 335
Sviadnov wieś 440
Tichá wieś 1321
Trojanovice wieś 1914
Vlčovice wieś 283
Vítkovice wieś 199
Větřkovice wieś 402
Zelinkovice wieś 229

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Średniowieczna kolonizacja w pracach historyków czeskich. W: Dorota Leśniewska: Kolonizacja niemiecka i na prawie niemieckim w średniowiecznych Czechach i na Morawach w świetle historiografii. Poznań-Magdeburg: 2004, s. 154. ISBN 83-7063-402-8. ISSN 0079-4651.
  1. Przeprowadzana krótko potem kolonizacja osadnicza wymusiła uregulowanie granicy pomiędzy Morawami a Śląskiem na rzece Ostrawicy w 1261 roku, zob. Idzi Panic: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. II: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528 roku). Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2010, s. 50. ISBN 978-83-926929-3-5.
  2. Jako wałaskie Gregor Wolny określił 20 miejscowości: Beskid, Bordowitz, Czeladna, Friedland, Hodoniowitz, Kozlowitz, Groß und Klein Kuntschitz, Lichnau, Lhotka, Metellowitz, Mierkowitz, Mislik, Mischy, Ostrawitz, Palkowitz, Pstruschy, Tichau, Trojanowitz i Weltschotitz.

Bibliografia

edytuj