Pajuostis (gmina Velžys)

Pajuostis (hist. Pojoście) – wieś na Litwie, położona w rejonie poniewieskim okręgu poniewieskiego, 4 km na wschód od Poniewieża, na prawym brzegu Niewiaży, gdzie wpada do niej Juosta (hist. Josta, od której majątek wziął swą nazwę).

Pajuostis

Pojoście

Państwo	Litwa
Okręg	poniewieski
Rejon	poniewieski
Gmina	Velžys
Populacja (2011) • liczba ludności	111
Położenie na mapie Litwy Pajuostis
55°44′20″N 24°25′52″E

Dwór Meysztowiczów i kaplica na akwareli Napoleona Ordy z lat 1875–1876

Przy wejściu do dworu, 1939

Aleksander Meysztowicz, ostatni właściciel Pojościa

Historia

W 1592 roku rodzina Komajewskich sprzedała te dobra przedstawicielowi rodziny Sumoroków (mógł to być Michał Sumorok, sędzia ziemski kowieński, dziedzic pobliskiego Rogowa). W 1604 roku właścicielami Pojościa i pobliskich dóbr było małżeństwo: Michał Wizgird (Widzgird, Wazgird) i Maria z ks. Kurbskich Jarosławskich (transakcja rodzinna: bratanica Marii Anna Kurbska Jarosławska była synową Michała Sumoroka). Ich krewna, Halszka Wizgird wyszła za Michała Blinstruba h. Łabędź. Piotr Meysztowicz, żeniąc się w połowie XVII wieku z ich córką Joanną Blinstrubówną otrzymał te dobra w posagu. Od tego momentu do I wojny światowej rodzina Meysztowiczów dziedziczyła ten i kilka innych okolicznych majątków: po Piotrze dziedziczył je jego syn Józef, żonaty z Elżbietą Kończanką, a po nich – ich syn Mateusz (1760–1832) żonaty z Rachelą Truskowską (Truskolaską). Kolejnym właścicielem majątku był ich syn Michał Meysztowicz (1797–1848) żonaty z Pauliną Wawrzecką (~1800–1861). Kolejnym właścicielem był syn Michała i Pauliny Edward (1821–1889), mąż Marii Szyryn. Ostatnim właścicielem Pojościa był ich syn Aleksander Meysztowicz żonaty z Zofią Kossakowską. Prowadzili oni tu postępowe gospodarstwo z bydłem holenderskim. Jak opisywał Napoleon Rouba na początku XX wieku: Lasy dwoma kolejami przecięte. Młyn na Niewiaży. Malownicza siedziba z parkiem starym, i dwa mosty i kaplica, od której niedaleko miejsce, gdzie Gąsiewski potykał się ze Szwedami. Baliński wymienia stare dęby i kurhany Pojosckie.

Po I wojnie światowej majątek został skonfiskowany przez rząd litewski.

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Pojoście, wcześniej wchodzące w skład powiatu upickiego województwa trockiego Rzeczypospolitej znalazł się na terenie ujezdu upickiego, który należał kolejno do guberni wileńskiej, litewskiej (1797–1801), a później wileńskiej (1801–1843). Powiat upicki został przemianowany na powiat poniewieski po utworzeniu kowieńskiej (1843–1915) Imperium Rosyjskiego (do której wszedł). W 1900 roku Pojoście należało do gminy Pniewo (obecnie Piniava).

W 1859 roku w folwarku mieszkało 15 osób, funkcjonowała tu gorzelnia. Wtedy też: Zwierzyniec i ozdobny ogród odznaczają się niepospolitą pięknością i starannem utrzymaniem.

Około 1900 roku dobra Meysztowiczów liczyły łącznie z folwarkiem 2722 dziesięciny, w tym 1270 dziesięcin lasu. Poza tym swoje majątki i dwory mieli tu Hrynkiewicze (28 dziesięcin), Szuksztowie (232 dziesięciny) i Szyszkowie (280 dziesięcin).

Od 1920 roku Pojoście należy do Litwy, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.

W 1923 roku wieś liczyła 38 mieszkańców, w 1959 – 146, 2001 – 197, a w 2011 – 111.

Znane osoby związane z Pojościem

Urodzili się tu m.in.:

• Aleksander Meysztowicz
• Walerian Meysztowicz

Lotnisko Poniewież–Pajuostis

Na terenie wsi, w pobliżu dawnego dworu Meysztowiczów funkcjonowała wojskowa baza lotnicza Poniewież-Pajuostis (IATA: PNV – ICAO: EYPP) z asfaltowym pasem startowym o długości 2 km. Początkowo we dworze Meysztowiczów Litwini utworzyli szkołę lotniczą. Projekt budowy lotniska powstał w 1936 roku, już w 1939 roku lądowały tu pierwsze samoloty. Baza funkcjonowała do 2007 roku. Obecnie lotnisko nie jest użytkowane.

Nieistniejący dwór Meysztowiczów

Do II wojny światowej stał tu dwór wzniesiony po 1841 roku i rozbudowany pod koniec XIX wieku. Część starsza, parterowa, wybudowana po powstaniu listopadowym przypisywana jest któremuś z uczniów Wawrzyńca Gucewicza. Wznosiła się na planie prostokąta, prawdopodobnie na fundamentach i piwnicach starszego dworu. Była to budowla jedenastoosiowa o elewacji wysokości około 4 m, przykryta wysokim dachem gontowym przebitym czterema półokrągłymi lukarnami na każdej z dłuższych jego połaci. Od podjazdu dwór miał portyk o czterech kolumnach z jońskimi kapitelami. Od tyłu do domu przylegał duży taras widokowy. Narożniki domu były boniowane. Do lewej węższej elewacji dobudowano piętrowe skrzydło o przeznaczeniu mieszkalnym, podczas gdy pomieszczenia w starej części domu uzyskały przeznaczenie reprezentacyjne. Miały one układ dwutraktowy, amfiladowy, jednak w lewej części oba trakty rozdzielał korytarz. Z portyku było wejście do obszernej sieni, skąd wiodły drzwi do dużego salonu w środku amfilady ogrodowej, oświetlonego dwoma oknami i drzwiami prowadzącymi na taras. Salon urządzono w drewnie palisandrowym w stylu Ludwika Filipa. W pokoju kominkowym, w prawej amfiladzie ogrodowej, wisiały na ścianach dwa obrazy Jana Rustema, obrazy przedstawiające członków rodziny kolejnych pokoleń dziedziców majątku, meble były w stylu Ludwika XVI. W domu wisiały również: obraz Watteau i duży zbiór sztychów angielskich. Do stołu podawano na 24-osobowym serwisie saskim, znajdowały się tu duże kolekcje sreber rodowych, brązów i porcelany.

Obok domu stała starsza od niego ośmioboczna baszta, którą pod koniec XVIII wieku przykryto wygiętym chińskim dachem. W górnej części służyła jako lamus, a w dolnej – jako lodownia. Zwano ją „altaną”. Niedaleko stały również zabytkowe: kuchnia, modrzewiowy dom ogrodnika z gankiem na kolumienkach, i drewniany spichlerz. Dalej oficyna i wędzarnia. W 1820 roku za Niewiażą zbudowano małą neogotycką kaplicę z grobami dziedziców.

Dwór był otoczony jednym z najpiękniejszych parków widokowych na Litwie. Jego środek znajdował się w miejscu, w którym Juosta wpada do Niewiaży.

Dwór przetrwał prawie całą I wojnę światową, pod jej koniec został jednak rozgrabiony. Meysztowicze opuścili majątek ok. 1920 roku. W budynku urządzono litewską szkołę lotniczą, a niedaleko – lotnisko. W czasie II wojny światowej dwór przestał istnieć. Wzdłuż Juosty pozostały resztki zdziczałego parku

Majątek w Pojościu został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego.

W pobliżu (w promieniu około 20 km) nad Juostą znajdowały się jeszcze dwa folwarki o nazwie Pojoście, na miejscu jednego z tych folwarków obecnie istnieje mała wioska (7 mieszkańców w 2011 roku Pajuostis w gminie Mieżyszki (ok. 7 km na wschód od tego miasteczka).