Pale (zapasy)

dyscyplina sportowa (zapasy) uprawiana w starożytnej Grecji, konkurencja igrzysk olimpijskich

Pale (stgr. πάλη, pálē) – dyscyplina sportowa uprawiana w starożytnej Grecji, zapasy, samodzielna konkurencja igrzysk olimpijskich od 708 p.n.e., także jedna z pięciu konkurencji pięcioboju antycznego rozegranego po raz pierwszy podczas igrzysk olimpijskich w 708 p.n.e.

Zapaśnicy – awers srebrnej tetradrachmy z Aspendos w Pamfilii, ok. 400–370 p.n.e., Metropolitan Museum of Art
Zapasy Peleusa i Atalanty, strona A attycznej amfory, styl czarnofigurowy, ok. 500–490 p.n.e., Staatliche Antikensammlungen

Opis edytuj

Zapasy pale rozgrywano w trzech grupach wiekowych, a nie w kategoriach wagowych. Podczas igrzysk olimpijskich w grupach mężczyzn i chłopców, a w trakcie innych zawodów także w grupie pośredniej[1].

Walki rozgrywano w miejscu zwanym skamma, które było najprawdopodobniej przygotowywane spontanicznie na czas zawodów poprzez wykopanie zagłębienia w stadionie[2]. Wymiary skammy nie są znane[2]. Na podstawie taktyki obronnej zapaśników wnioskować można, że skamma była znacznie większa od współczesnego ringu[3]. Skammę przygotowywali sami atleci[4]. Na potrzeby treningów skamma była zalewana wodą, natomiast zawody odbywały się na suchej skammie[4], wypełnionej piaskiem[1]. Treningi zapaśników odbywały się w palaestrze[1].

Pary zapaśników były dobierane na drodze losowania[2]. Losy kleros były wielkości fasoli, a na każdym była litera – każdej z liter alfabetu odpowiadały dwa losy[5]. Wszystkie były mieszane w dzbanie, z którego zawodnicy losowali litery – zawodnicy z dwoma tymi samymi literami stawali naprzeciw siebie w zawodach[5]. W przypadku nieparzystej liczby zawodników do dzbana wrzucano jeden los oznaczony ostatnią literą alfabetu – ten kto go wylosował (efedros) nie brał udziału w pierwszej rundzie[5]. Wygranie zawodów bez walkoweru uchodziło za szczególny honor[1].

Przed walką zawodnicy nacierali ciało oliwą, a tuż przed wejściem na skammę obsypywali się ziemią, by mieć lepszy chwyt[4][1]. Po zawodach czyścili ciało, zeskrobując warstwę oliwy zlepionej z ziemią przy pomocy narzędzia o zakrzywionym ostrzu – strigila[1].

Zwycięzcą w walce zostawał ten zapaśnik, który trzykrotnie powalił przeciwnika, samemu nie upadając trzykrotnie[5][3]. Zwycięzca nazywany był triakterem[5]. Nie do końca wiadomo, jak wyglądać miały zwycięskie rzuty – przeciwnik był powalony, kiedy jego plecy, jedno z bioder lub ramiona dotykały ziemi[6] albo gdy ziemi dotykały jego obydwa kolana[7][1].

Zapasy pale odbywały się w pozycji stojącej, a także w parterze[3]. Współczesne zapasy w stylu klasycznym (grecko-rzymskim) niewiele mają wspólnego z zapasami pale[3]. Do zapasów pale zbliżone są natomiast tradycyjne zapasy mongolskie i tureckie[3].

Historia edytuj

Od 708 p.n.e. zapasy pale jako pierwsza dyscyplina poza biegami została włączona do programu starożytnych igrzysk olimpijskich[8]. Pale były końcową konkurencją pięcioboju antycznego, która wyłaniała ostatecznego zwycięzcę[1][9].

Lista zwycięzców edytuj

Poniższa lista została stworzona na podstawie informacji w banku danych igrzysk olimpijskich Fundacji Świata Helleńskiego (gr. Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού, (ΙΜΕ), ang. Foundation of the Hellenic World, (FHW))[10]:

Igrzyska Rok Zwycięzca Miejsce
pochodzenia
18. 708 p.n.e. Eurybatos Sparta
39. 624 p.n.e. Hippostenes Sparta
40. 620 p.n.e. Hippostenes Sparta
41. 616 p.n.e. Hippostenes Sparta
42. 612 p.n.e. Hippostenes Sparta
43. 608 p.n.e. Hippostenes Sparta
45. 600 p.n.e. Hetojmokles Sparta
46. 596 p.n.e. Hetojmokles Sparta
47. 592 p.n.e. Hetojmokles Sparta
48. 588 p.n.e. Hetojmokles Sparta
62. 532 p.n.e. Milon Kroton
63. 528 p.n.e. Milon Kroton
64. 524 p.n.e. Milon Kroton
65. 520 p.n.e. Milon Kroton
66. 516 p.n.e. Milon Kroton
67. 512 p.n.e. Timasiteos Kroton
68. 508 p.n.e. Kalliteles Sparta
71. 496 p.n.e. Eksainetos Akragas
74. 484 p.n.e. Telemakos Farsalos
76. 476 p.n.e. nieznany Maroneja
77. 472 p.n.e. [...]menes Samos
78. 468 p.n.e. Efarmostos (lub Eparmostos) Opus
80. 460 p.n.e. Amesinas Barke
81. 456 p.n.e. Leontiskos Mesyna
82. 452 p.n.e. Leontiskos Mesyna
83. 448 p.n.e. Keimon Argos
84. 444 p.n.e. Taurostenes Egina
85. 440 p.n.e. Teopompos II Heraja
86. 436 p.n.e. Teopompos II Heraja
94. 404 p.n.e. Symmakos Elida
95. 400 p.n.e. Baukis Trezen
97. 392 p.n.e. Eutymenes Mainalos
98. 388 p.n.e. Aristodemos Elida
99. 384 p.n.e. Narykidas Figaleja
106. 356 p.n.e. Chajron Pellene
107. 352 p.n.e. Chajron Pellene
108. 348 p.n.e. Chajron Pellene
109. 344 p.n.e. Chajron Pellene
112. 332 p.n.e. Chilon Patras
113. 328 p.n.e. Chilon Patras
118. 308 p.n.e. Seleadas Sparta
120. 300 p.n.e. Keras Argos
121. 296 p.n.e. Amfiares Sparta
127. 272 p.n.e. Nikarkos Elida
141. 216 p.n.e. Paianios Elida
142. 212 p.n.e. Kapros Elida
144. 204 p.n.e. Demokrates Tenedos
147. 192 p.n.e. Kleitostratos Rodos
156. 156 p.n.e. Aristomenes Rodos
158. 148 p.n.e. nieznany Elida
172. 92 p.n.e. Protofanes Magnezja nad Meandrem
177. 72 p.n.e. Isidoros Aleksandria
178. 68 p.n.e. Straton Aleksandria
179. 64 p.n.e. Straton Aleksandria
182. 52 p.n.e. Marion Aleksandria
198. 13 n.e. Aristeas Stratonika
204. 37 n.e. Nikostratos Ajgaj
207. 49 n.e. Tiberius Claudius Patrobius Antiochia
208. 53 n.e. Tiberius Claudius Patrobius Antiochia
209. 57 n.e. Tiberius Claudius Patrobius Antiochia
229. 137 n.e. Hermagoras Magnezja koło Sipylosu
231. 145 n.e. Dionysios Seleucja
236. 165 n.e. Marcus Aurelius Chrysippos Smyrna
239. 177 n.e. Marcus Aurelius Hermagoras Magnezja koło Sipylosu
243. 193 n.e. Marcus Aurelius Asklepiades Aleksandria
244. 197 n.e. Marcus Aurelius Asklepiades Aleksandria
247. 209 n.e. Gerenos Naukratis
248. 213 n.e. Aurelius Aelix Fenicja

Jednym z największych zapaśników greckich był Milon z Krotonu, wspomniany m.in. w Dziejach Herodota, a także przez Pauzaniasza oraz Strabona. Milon był sześciokrotnym zwycięzcą igrzysk olimpijskich[1]. Według anegdoty, na jednych igrzyskach (najprawdopodobniej w 520 p.n.e.) Milon był jedynym zapaśnikiem, który zgłosił się na zawody – nikt nie chciał się z nim mierzyć[5][6]. Kiedy szedł po laur olimpijski, potknął się i upadł[5][4]. Z powodu upadku publiczność miała wtedy domagać się nieprzyznania mu lauru[5][4]. Milon miał wówczas odpowiedzieć, że upadł jedynie jeden raz, a nie trzy i dodał: „Dajcie tu kogoś, kto powali mnie jeszcze dwa razy”[5][4].

Grecki geograf Pauzaniasz wzmiankuje również o dwukrotnym zwycięzcy igrzysk, Leontiskosie z Mesyny, który był marnym zapaśnikiem, ale potrafił boleśnie wyginać palce przeciwnika bez ich łamania (łamanie palców było zabronione)[5][11].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i Crowther 2007 ↓, s. 67.
  2. a b c Miller 2006 ↓, s. 49.
  3. a b c d e Crowther 2007 ↓, s. 68.
  4. a b c d e f Sweet 1987 ↓, s. 66.
  5. a b c d e f g h i j Miller 2006 ↓, s. 50.
  6. a b Sweet 1987 ↓, s. 63.
  7. Sweet 1987 ↓, s. 65.
  8. Miller 2006 ↓, s. 46.
  9. Sweet 1987 ↓, s. 38.
  10. FHW ↓.
  11. Pausanias ↓, 6.4.3.

Bibliografia edytuj