Panajnos (z Aten) (stgr. Πάναινος, łac. Panaenus, V wiek p.n.e.) – jeden z wybitnych greckich malarzy epoki klasycznej.

Rekonstrukcja dzieła Fidiasza z dekoracją malarską Panajnosa

Brat lub bratanek Fidiasza[1], działał w drugiej połowie V w. p.n.e. Przypuszczalnie, podobnie jak Mikon, był uczniem Polignota[2]. Większość zachowanych o nim wiadomości pochodzi od Pliniusza, zawartych w jego Historii naturalnej, gdzie szerzej zajmuje się jego twórczością.

Wraz z Mikonem i Polignotem miał być autorem malowideł zdobiących ateński Portyk Malowany (Stoa poikile), gdzie przedstawił epokową bitwę pod Maratonem[3]. Cechował ją realizm historyczny, mimo włączenia w tę monumentalną scenę postaci bogów, i dlatego w rozwoju malarstwa antycznego stanowi ona jeden z przykładów przechodzenia od wyobrażeń mitologiczno-alegorycznych do historycznych.

Malowidłami o tematyce historycznej ozdobił również boczne powierzchnie marmurowego tronu Zeusa w 12-metrowym posągu bóstwa wykonanym przez Fidiasza w Olimpii, a także ściany tamtejszej świątyni. Według Strabona (Geographika VIII, 354) było to 9 okazałych przedstawień o tematyce mitologicznej zdobiących przegrodę między cellą z posągiem a resztą pomieszczeń świątynnych – m.in. Tezeusz z Pejritoosem, Herakles i Prometeusz, Ajaks z Kasandrą, Herakles i Atlas, dwie Hesperydy, Herakles z lwem nemejskim. Kompozycje Panajnosa charakteryzowała zmiana rytmu w układzie scen. Za możliwy uznaje się jego znaczny wpływ na malarstwo wazowe.

Współpracował też z Kolotesem z Heraklei, dekorując malarsko wnętrze tarczy jego wielkiego posągu Ateny w Elidzie. Pliniusz twierdzi, że dla zagruntowania podłoża Panajnos miał się tam posługiwać nowatorską mieszaniną mleka z szafranem (Naturalis historia XXXVI, 177)[4].

Ze względu na znaczne rozbieżności dotyczące czasu powstania tych dzieł, wysunięto przypuszczenie co do istnienia dwóch malarzy o tym samym imieniu (jeden zwany Plejstajtenosem mógł być twórcą dekoracji ateńskiej Stoa poikile)[5].

Jako artysta Panajnos pokonany został przez Timagorasa z Chalkis w konkursie (agonie) malarskim podczas igrzysk pytyjskich w Delfach.

Przypisy edytuj

  1. Kwestia pokrewieństwa ostatecznie niewyjaśniona dotychczas: Pliniusz (Naturalis historia XXXV, 54 i 57; XXXVI, 177) i Pauzaniasz (Periegesis tes Hellados V 11, 6) uważają go za brata, według Strabona (Geographika VIII, 354) był kuzynem (bratankiem/siostrzeńcem). Być może chodzi jednak o dwie różne osoby tego imienia, pochodzące z rodziny Fidiasza.
  2. Tak m.in. sądzi K. Kumaniecki (Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa: PWN, 1965, s. 203).
  3. Co do autorstwa tego przedstawienia również istnieją rozbieżności: np. Elian (De natura animalium 7, 38) przypisuje je tylko Polignotowi i Mikonowi, Arrian uznaje za dzieło wyłącznie Mikona (Anabasis VII 13, 10); przeważa jednak pogląd o współautorstwie Panajnosa i Mikona – przede wszystkim Pliniusz (Naturalis historia XXV, 57) i Pauzaniasz (Periegesis... V 11, 6).
  4. Por. Słownik kultury antycznej (red. R. Kulesza), Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 372.
  5. Hipoteza G. Lippolda z lat dwudziestych XX w. (M. L. Bernhard, Sztuka grecka V wieku p.n.e., dz. cyt., s. 471).

Bibliografia edytuj

  • Janusz A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności. Architektura, rzeźba, malarstwo, rzemiosło artystyczne. Katowice: Książnica, 1994, s. 157, seria: Słowniki encyklopedyczne „Książnicy”.
  • Maria Ludwika Bernhard: Sztuka grecka V wieku p.n.e.. Warszawa: PWN, 1991, s. 471-472, seria: Historia starożytnej sztuki greckiej, t. II.
  • Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z. Zdzisław Piszczek (red.). Warszawa: PWN, 1988, s. 561.
  • Slovník antické kultury. Praha: Svoboda, 1974, s. 447.