Papirus Rhinda
Papirus Rhinda[1] (ang. Rhind papyrus, rzadziej Ahmes papyrus[2] (pol. „papirus Ahmesa”), także Rhind Mathematical Papyrus, RMP[3]) – jeden z najstarszych znanych dokumentów matematycznych, sporządzony w XVII w. p.n.e. przez królewskiego skrybę Ahmesa, zawierający przykłady rozwiązań dla problemów matematycznych z zakresu algebry i geometrii. Jego nazwa pochodzi od nazwiska jego odkrywcy – brytyjskiego egiptologa Alexandra Henry'ego Rhinda (1833–1863), który zakupił go w 1858 roku. Dwie części papirusu przechowywane są w Muzeum Brytyjskim w Londynie, a niewielkie jego fragmenty znajdują się w Brooklyn Museum w Nowym Jorku.
 Papirus Rhinda, część pierwsza (BM 10057) | |
| Data powstania |
Drugi okres przejściowy |
|---|---|
| Miejsce powstania |
Egipt |
| Rodzaj |
Rękopis papirusowy |
| Język |
staroegipski |
| Rozmiary |
|
| Data odkrycia |
połowa XIX w. |
| Odkrywca | |
| Miejsce przechowywania |
Muzeum Brytyjskie (pierwsza i druga część) |
Historia
edytujPapirus został odkryty w Tebach w połowie XIX w., najprawdopodobniej w komnacie zrujnowanej budowli w pobliżu Ramesseum[3]. Najprawdopodobniej wówczas został podzielony na dwie części[4], by zwiększyć jego wartość rynkową[3]. Podczas dzielenia od rękopisu oddzieliły się niewielkie fragmenty z końca sekcji, która dotyczy upraszczania ułamków, a także z początku sekcji, która ukazuje sprawiedliwy podział jednego, dwóch, sześciu, siedmiu, ośmiu i dziewięciu bochenków chleba między dziesięciu mężczyzn[4].
Dwie części papirusu zostały zakupione w Egipcie w 1858 roku przez brytyjskiego egiptologa Alexandra Henry'ego Rhinda (1833–1863)[5]. Po jego śmierci zostały nabyte w 1865 roku przez Muzeum Brytyjskie w Londynie[3][a].
W 1862 roku amerykański marszand sztuki starożytnej Edwin Smith (1822–1906) zakupił fragmenty papirusu Rhinda oraz papirus z tekstem medycznym (tzw. Papirus Edwina Smitha)[5]. Spadkobiercy Smitha przekazali obydwa obiekty New-York Historical Society[5]. W 1949 roku kolekcję egipską New-York Historical Society zakupiło Brooklyn Museum i odtąd fragmenty papirusu Rhinda znajdują się zbiorach muzeum w Nowym Jorku[5].
Po raz pierwszy tekst papirusu został opublikowany w 1877 rok u przez niemieckiego egiptologa Augusta Eisenlohra (1832–1902), który przedstawił kopię rękopisu, jego transliterację, transkrypcję oraz tłumaczenie na język niemiecki, opatrzone jego komentarzem[6]. W 1923 roku nowe opracowanie wydał brytyjski egiptolog T. Eric Peet (1882–1934), a latach 1927 i 1929 kolejne opracowania wydali matematycy z Uniwersytetu Browna[6].
Opis
edytujDatowany na Drugi Okres Przejściowy, papirus został napisany w hieratyce przez pisarza Ahmesa[3]. Autor opatrzył go z jednej strony datą: 33 rok panowania Apopiego, przedostatniego króla XV dynastii[3] – ok. 1550 roku p.n.e.[6] Po drugiej stronie rękopisu wspomniany jest 11 rok, jednak bez podania imienia panującego władcy, lecz z odniesieniem do zdobycia miasta Heliopolis[3]. Rękopis stanowi kopię wcześniejszego, obecnie zaginionego lub już nieistniejącego, dokumentu – prawdopodobnie z okresu Średniego Państwa[6].
Dwie główne części przechowywane w Muzeum Brytyjskim różnią się wymiarami[5] – pierwsza część (oznaczona w systemie katalogowym muzeum jako BM10057) ma 295,5 cm długości i 32 cm szerokości a druga część (oznaczona w systemie katalogowym jako BM10058) ma 199,5 cm długości i 32 cm szerokości[3]. Długość brakującej części szacowana jest na ok. 18 cm[5]. Fragmenty w Brooklyn Museum (3 większe i 12 mniejszych) mają niewielkie rozmiary – wymiary największego z nich to 16 x 8,5 cm[4].
Papirus jest prawdopodobnie podręcznikiem do matematyki, który był używany przez skrybów do nauki rozwiązywania określonych problemów poprzez spisywanie konkretnych przykładów[3]. Zawiera 84 problemy matematyczne, wraz z tabelami obliczeniowymi, ukazując działania dzielenia i mnożenia, obliczanie ułamków oraz obliczanie objętości i powierzchni figur geometrycznych[3][b]. Jednym z problemów omówionych w rękopisie jest wyliczanie kąta nachylenia piramid przy pomocy sekedu[7] oraz kwadratura koła[8].
Tytuł rękopisu zapisany jest w kolorze czerwonym, którym zaznaczono również początki poszczególnych sekcji spisanych w kolorze czarnym[9].
Uwagi
edytuj- ↑ Data podana za stroną Muzeum Brytyjskiego, lecz w literaturze spotkać można także rok 1864, zob. Imhausen 2020 ↓, s. 65.
- ↑ Imhausen podaje, że papirus zawiera 64 problemy matematyczne oraz tabele – różnica w liczbie problemów związana jest z numeracją zastosowaną przez Eisenlohra, który oznaczył 87 problemów, zaliczając do nich także proste obliczenia i tabelki, zob. Imhausen 2020 ↓, s. 67.
Przypisy
edytuj- ↑ Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ Encyclopædia Britannica 2008 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j British Museum Online Collection ↓.
- ↑ a b c Fragments of Rhind Mathematical Papyrus. [w:] www.brooklynmuseum.org [on-line]. [dostęp 2020-12-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Imhausen 2020 ↓, s. 65.
- ↑ a b c d Imhausen 2020 ↓, s. 66.
- ↑ Robson i Stedall 2008 ↓, s. 416.
- ↑ Jahnke 2003 ↓, s. 15.
- ↑ Imhausen 2020 ↓, s. 67.
Bibliografia
edytuj- Rhinda papirus, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-12-10].
- Rhind papyrus, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-12-10] (ang.).
- British Museum Online Collection: The Rhind Mathematical Papyrus. [w:] www.britishmuseum.org [on-line]. [dostęp 2020-12-10]. (ang.).
- Annette Imhausen: Mathematics in Ancient Egypt: A Contextual History. Princeton University Press, 2020. ISBN 978-0-691-20907-4. [dostęp 2020-12-10]. (ang.).
- Eleanor Robson, Jacqueline Stedall: The Oxford Handbook of the History of Mathematics. OUP Oxford, 2008. ISBN 978-0-19-160744-8. [dostęp 2020-12-10]. (ang.).
- Hans Niels Jahnke: A history of analysis. Providence, RI: American Mathematical Society, 2003. ISBN 0-8218-2623-9. OCLC 51607350.